چشم انداز کلان داده در دنيا و در كشور ايران

با پیش بینی از روند برنامه ریزی یک مجموعه اغلب میتوان چشم اندازی را متصور شد که در آینده ای نزدیک محقق شود. آنچه در شکل زیر نشان داده شده است، نموداري است از موسسه تحقيقات گارتنر که بصورت مستمر وضعيت بلوغ فناوري هاي مختلف را گزارش مي کند. در محور افقي وضعيت بلوغ فناوري-ها نشان داده مي شود که پس از ظهور و گذر از سطح انتظارات مختلف، اگر مورد پذيرش واقع شوند، به مرحله تجاري سازي رسيده و مورد استفاده قرار مي گيرند. در محور عمودي سطح انتظارات نشان داده مي شود که در ابتدای معرفی فناوری بصورت کاذب اوج مي گيرد و پس از آن حباب شکسته می شود و سطح انتظارات به شدت سقوط مي کند، و در مرحله اي ديگر بصورت واقع بينانه مورد استفاده قرار مي گيرد.

موضوعی که در اينجا براي ما حائز اهميت است، نگاشت مدل برنامه ريزي يک مجموعه (شامل سازمان هاي دولتي و يا شرکتهاي تجاري) نسبت به توسعه فناوري است. مجموعه هاي توسعه يافته معمولا نقشي پيش فعال دارند و با ارائه دستاوردهاي جديد خود، فناوري هاي را وارد اين چرخه مي کنند که به عنوان فناوری های نوظهور مطرح مي شود. اما مجموعه هاي در حال توسعه، بدليل فقدان نوآوري اغلب در دو نقطه ديگر از اين نمودار قرار دارند. آن هايی که فعال تر هستند، اغلب در زمان اوج گرفتن انتظارات سعي مي کنند با فناوري هايي که بيشتر مطرح هستند آشنا شوند و با صرف بودجه هاي تحقيقاتي نسبت به شناخت فناوري اقدام مي کنند. اما مجموعه هاي منفعل تنها مصرف کننده هستند و وقتي فناوري با بلوغ خوبي به مرحله تجاري سازي رسيد تنها از آن استفاده مي-کنند.

اين مدل به خوبی نشان می دهد که مدل سنتی تحقيقات در کشورهای در حال توسعه، اصولا نمي تواند پيشرفت آنها را در عرصه نوآوری و توليد فناوری تضمين کند و به مرور توان رقابتی آنها کاهش می يابد. زيرا پيوسته در حال شناخت موضوعات جديدی هستند که با شتاب زيادی مطرح می شوند و فرصتی برای نوآوری و توليد بدست نمی آورند و اگر هم چنين فرصتی دست دهد، فاقد بلوغ کافی و يا صرفه اقتصادی خواهد بود.

چشم اندازه کلان داده در دنیا

روند توسعه پیشرفت های حوزه فناوری اطلاعات نشان می دهد که دنیای ما در حال تبدیل به یك محیط فراگیر از نظر ارتباطات و محاسبات است. این حركت باعث گسترش کاربرد فناوری اطلاعات در صنایع مختلف و به وجود آمدن فرصتها و مزایایی شده كه زندگی روزمره ما را نسبت به گذشته بهبود خواهد بخشید. ولی از طرفی دیگر مسائل جدیدی مطرح خواهد شد. کلان داده ماهیت ذاتی این محیط رایانشی فراگیر خواهد بود. از سویی دیگر، کلان داده موجب استخراج دانش نهفته در داده های موجود می شود که به واسطه آن رشد و شتاب بیشتری در نوآوری و توسعه علم و فناوری در حوزه های مختلف انتظار می رود. با توجه به ماهیت موضوع کلان داده، نوآوری و پیشرفت را در دو حوزه می توان انتظار داشت:

• توسعه فناوری های مرتبط با کلان داده : در این بخش شاهد ارایه تکنیک ها، الگوریتم ها و ابزارهای بیشتری برای پوشش دادن طیف بیشتری از مسائل خواهیم بود.
• توسعه کاربردهای مرتبط با کلان داده : در این بخش شاهد نوآوری و پیشرفت در حوزه های مختلف زندگی بشر (سلامت، حمل و نقل، کشاورزی، بانک، بیمه، نظامی، آموزش و ...) خواهیم بود.

پس علاوه بر ظهور استارتاپ های جدید در حوزه کلان داده، میتوان کلان داده را موتور محرکت بسیاری از فناوری ها در نظر گرفت. برای مثال پذیرش "رایانش ابری" در دنیا با شروع مباحث کلان داده، شتاب بیشتری به خود گرفته است و با ظهور "اینترنت اشیاء"، شاهد گسترش هر چه بیشتر مفهوم کلان داده خواهیم بود و باید انتظار ارایه پدیدهای جدیدتری را نیز در ادامه داشته باشیم. حال اگر کمی فلسفی به روند پیشرفت فعلی نگاه کنیم، ابعاد دیگری از این چشم انداز نیز نمایان خواهد شد. توسعه فناوري اطلاعات نشان دهنده وجود پنج بعد اصلي است که در شکل زیر ارتباط بين آنها نشان داده شده است:

• نيازها (زندگی فيزيکی)
• واسط ها
• محتوا
• کاربردها و خدمات (پيش خوان فناوري)
• بستر ها و زيرساخت ها (پس خوان فناوري)

در بخش مربوط به زندگي فيزيکي، خدايي وجود دارد که انسان را آفريده است و در راستاي اراده او، انسان نيز که بر اساس جهان بينی اسلامی گفته مي شود خدا از روح خود در او دميده است (وَ نَفَخْتُ فِيهِ مِن رُّوحِى؛ از روح خود در آن دميدم. 29، حجر)، با حسي خدا گونه در حال خلق دنيايي مجازی است که امکان انجام هرگونه دخل و تصرفي را در آن دارد.

مشاهده مي شود که هرچه توان بيشتري در توليد فناوري هاي مربوط به اين حوزه (خصوص بخش هاي مربوط به پس خوان فناوري و نيز واسط های ارتباطی) وجود داشته باشد، قدرت بيشتري در دخل و تصرف وجود دارد که اغلب اين کار با تلاش بر نفوذ بيشتر در بازار و تدوين استانداردها همراه است. بنابراين مشاهده مي شود که در دولت هاي توسعه يافته نظير آمريکا (بطور خاص در بحث فناوري اطلاعات) برنامه ريزي هاي کلاني در اين خصوص در حال انجام است. براي مثال ميتوان به کلان برنامه NITRD و يا پروژه FASTER و يا پروژه هاي ديگري نظير Pliny و MUSE که به منظور افزايش شتاب در توسعه فناوري از ابعاد مختلف در حال انجام است اشاره کرد. همچنين مشاهده مي شود که مجموعه هايي نظير NIST هماهنگ با ساير مجموعه ها نظير ISO و ITU-T در تدوين استانداردهاي مرتبط با فناوري هاي نوظهور پيشگام هستند.

اين تلاش سبب افزايش نظارت و مديريت دولت هاي توسعه يافته بر حوزه هاي مختلف فناوري مي شود و با ترويج مباحث جديد نظير رايانش ابري، اينترنت اشيا ، رايانش سيار ، رايانش فراگير و مباحثي از اين قبيل، قادر خواهند بود بيشترين سطح کنترل را در آن بدست آورند. کامل بديهي است که با توجه به همگرايي علوم و فناوری ها از يک طرف و از طرف ديگر نفوذ فناوري اطلاعات در ابعاد مختلف زندگي بصورت واقعي (نظير تاثيرگذاري رسانه ها و شبکه هاي اجتماعي در خانواده و جامعه، نظريه بازي ها در اقتصاد و سياست، هوش تجاري در کسب و کار، رايانش ابري در ارائه خدمات فناوري اطلاعات سازمان ها و دولت ها، نفوذ سنسورهاي مختلف در زندگي روزمره، حتي حوزه سلامت و ...) اين نظارت و مديريت قابل گسترش به زندگي حقيقي نيز مي باشد. پس امکان کنترل دنياي فيزيکي به واسطه افزايش توان مديريت فضاي مجازي، انگيزه بالايي براي راهبري فناوري اطلاعات و استانداردسازي آن توسط دولت هاي توسعه يافته ايجاد مي کند.

چشم انداز در ایران

کشور ایران در زمره کشورهای در حال توسعه ای است که سرمایه های داده ای میتواند به عنوان یک فرصت برای بخش های مختلف در آن مورد استفاده قرار بگیرد. بر اساس برنامه ها و پروژه های ملی در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات نظیر شبکه ملی اطلاعات و توسعه دولت الکترونیک، گذر به نظام آدرس دهی IPv6، توسعه دسترسی پهن باند و مهاجرت اپراتورهای همراه به نسل های جدید و همچنین عرضه روز افزون تجهیزات هوشمند در بازار ایران، تحقق نسبی اینترنت اشیاء در کشور و ضریب نفوذ 100 درصد پهنای باند برای کاربران انسانی تا دو سال آینده دور از ذهن نیست. با تحقق نسبی اینترنت اشیاء و اجرای پروژه های ملی در حوزه های اقتصادی صنعتی و خدمات عمومی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات و ظهور رسانه ها و شبکه های اجتماعی بومی تا پایان برنامه ششم توسعه (سال 2020 میلادی)، کشور در آستانه تولید داخلی داده های ناشی از بهره برداری از برنامه ها و پروژه های فوق تا 5 اگزابایت قرار خواهد داد.

این در حالی است که مسیری که بطور عام در ایران در حوزه توسعه علم و فناوری طی میشود، با در نظر گرفتن شکاف فناوری (از نظر نوآوری و تولید فناوری در حوزه فناوری اطلاعات) چشم انداز مطلوبی را ترسیم نمیکند. زیرا استراتژی قالب بر بخش های مختلف مبتنی بر

لینکهای مرتبط

• سند خروجي همايش داده هاي عظيم