مدل های کسب و کار متن باز

چکیده

سودآوری پروژه‌های متن‌باز کلیدی برای رواج آن در صنعت است. گزارش مدلهای کسب و کار Qualipso تحلیلی از سودآوری شرکت‌های متن‌باز فعلی از طریق پیمایش و استفاده از پرسش‌نامه ارائه می‌دهد. این پرسشنامه‌ها برای شناسایی ویژگی‌های مختلف شرکت‌های متن‌باز از قبیل اندازه، تعداد مشتریان، حوزه‌های مختلف فنی، فعالیت، منابع در آمدی، توزیع مجدد بین کارکردها و فعالیت‌ها در متن‌باز طراحی شده بود. در این بررسی نمونه اولیه‌ای از ۱۰ شرکت با اندازه های مختلف، حوزه ها و فعالیت های آنها مورد مصاحبه قرار گرفتند. مهمترین منابع در آمدی شناسایی شده عبارتند از: متن‌بازهای برای فروش، مشاوره، پشتیبانی نامحدود، تولید و اختصاصی سازی و میزبانی. در این گزارش مدل‌های کسب و کار متن‌باز برای بازارهای گسترده شناسایی و توصیف شده‌اند. در نهایت نیز ایده های جدیدی برای مدل‌های کسب و کار اختصاص داده شده است.

مقدمه

آیا متن باز فعالیت پایداری برای صنعت است؟ این سوالی اساسی برای آینده متن باز محسوب میشود. اگر هیچ راهی برای داشتن یک فعالیت پایدار برای متن بازها وجود نداشته باشد، آینده آنها به خطر خواهد افتاد. بااینحال، موفقیتهای عمده ای در دنیای متن باز و حتی دنیای اقتصادی برای آنها وجود دارد. برخی مثالهای موفقیت آمیز Redhat و MySQL هستند و همچنین google از متن باز ها در داخل شرکت و برای فعالیت های توسعه ای داخلی خود استفاده می کند. لذا متن باز نشان داده که سیستم اقتصادی موفقی است. و این موفقیت از بازیگران اصلی متن باز تا بازیگران صنعتی بزرگی که متن باز تنها جزئی از آنها محسوب میشود ناشی میشود .

تعریف اولیه ای که از مدل کسب و کار ارائه میشوداین است که مدل کسب و کار عبارتی برای توصیف ابعاد گسترده رسمی و غیر رسمی متفاوت کسب و کار شامل اهداف، محصولات، استراتژی ها، زیرساختهای سازمانی، شیوه های مبادله، و خط مشی ها و فرآیندهای عملیاتی است. همانطور که از این توصیف برمی آید یک مدل کسب و کار ابعاد متفاوتی از شرکت از قبیل ابعاد مالی، سازمانی، فنی و ... را پوشش میدهد. در مورد شرکتهایی که با متن باز سروکار دارند رابطه شرکت و متن باز نیز مطرح میشود.

در این گزارش سعی شده است این استراتژی های موفق با ایجاد نوع شناسی از شرکتها شناسایی شوند. سوالی که این پروژه به دنبال پاسخگویی به آن است این است که :

در چه بستری برای مثال بهتر است از استراتژی مجوز دهی دوگانه یا شرکت صرفا خدماتی استفاده شود یا حتی انواع دیگر فعالیت ها و منابع درآمدی مورداستفاده قرار گیرند.

بدین منظور ویژگی ها و ابعادی شناسایی و پرسشنامه هایی برای توزیع بین 01 شرکت شناسایی شده ارسال شد. بیشتر مصاحبه ها توسط تلفن یا جلسات مستقیم انجام گرفت. این نمونه از شرکتها برای کسب بینش آماری قابل توجه کافی نبودند لذا مرحله کمی نیز از طریق پرسشنامه انجام گرفت. داده های مکمل تا زمان اتمام پروژه جمع آوری میشد. نتایج در صورت لزوم مدام اصلاح میشد. ابتدا داده های آماری جمع اوری، سپس بر مبنای داده ها نمودارها و اطلاعات بصورت گرافیکی آماده شد و در نهایت برخی روندها در تحلیل گرافیکها شناسایی گشت.

این منافع متعددی برای طرفین بهمراه دارد :

برای مشتری:

1. اینکه برای هر کارکرد قیمت ثابتی برای یک سال می پردازد و هرچه رخ دهد البته بجز هزینههای داخلی ثابت باقی خواهند ماند. این برای همه سازمانهایی که با بودجه کار (بیشتر شرکتهای بزرگ، و اجرایی) میکنند منطبق میشود .
2. اینکه او علاقمند است اغلب برای دریافت خدمات پشتیبانی و نه برای مشکلات اساسی با شرکت تماس بگیرد. بنابراین باید بهترین کیفیت ارائه شود .
3. به این دلیل که هیچ هزینه بالا به پلینی وجود ندارد تغییر تامین کننده نرم افزار (بجز موارد آموزش و انتقال و تغییر داده ها) آسان است.

برای تامین کننده:

1. جریان درآمد سالیانه ادامه دارد. پیش بینی و انعکاس هزینه تولید نرم افزاری که آنهم مستمر است آسان است. (این همان تفاوت کلیدی بین یک ماشین و نرم افزار است: وقتی یک ماشین به اتمام میرسد، واقعا تمام شده اما وقتی یک نرم افزار به بازار ارائه میشود هنوز واقعا کار ساختش به اتمام نرسیده است . )
2. ممکن است علاقمند باشند محصولی ارائه دهند که اشکالات کمتری دارد و به همان نسبت تا جای ممکن خدمات پشتیبانی کمتری ارائه میدهد .
3. ممکن است علاقمند باشند کارکردهایی را که نرم افزار پوشش میدهد به منظور کابر محور تر شدن افزایش دهند .

بنابراین اینگونه پشتیبانی محدود از طریق ارائه warranty به مشتری ارائه میشود.

بررسی ادبیات موضوع

مدل کسب و کار

مدل کسب و کار (Business Model) شیوه ای است که شرکت به وسیله ی آن برای خود کسب درآمد می کند. کسب و کار& شیوه ای از انجام تجارت است که شرکت از طریق آن به فعالیت خود استمرار بخشیده و کسب درآمد می کند. مدل کسب و کار بقای موقعیت شرکت را در زنجیره ارزش تعیین می کند.
به عبارتی تعیین می کند که شرکت با چه اقداماتی می تواند به ارزش محصول یا خداتش بیافزاید. زنجیره ارزش مجموعه ای از اقدامات ارزش زا است که سازمان به منظور دستیابی به اهداف خود در مراحل مختلف تولید انجام می دهد. برخی مدل ها بسیار ساده اند. برای مثال یک فروشگاه، کالا را خریداری می کند، آن را می فروشد و سود می برد. مدل های کسب و کار زیر مجموعه ای از یک طرح کسب و کار یا نمونه ی کسب و کار هستند.

ساختار مدل های کسب و کار

ساختار مدل کسب و کار، هر چند به طور گسترده ای در پژوهش مدیریت و همچنین توسط پزشکان استفاده می شود، از عدم شفافیت رنج می برد. ساختار در اواخر سال 1950 معرفی شد اما به ندرت در نشریات تا سال 1990 استفاده شد، و آن تنها با وابسته به اینترنت و ظهور کسب و کار الکترونیکی بود که آن را در حدود یک دهه قبل و یا بعد گرفتار کرد.(Osterwalder, Pigneur, & Tucci, 2005; Zott, Amit, & Massa, 2011)

از آن به بعد ساختار مدل کسب و کار به معنی چیزهای مختلف ، "مانند بخش هایی از یک مدل کسب و کار (به عنوان مثال مدل auction)، انواع مدل های کسب و کار (به عنوان مثال direct-to-customer)، در دنیای واقعی از مدل های کسب و کار (به عنوان مثال مدل Dell) یا مفاهیم (عناصر و روابط از یک مدل)" استفاده شده است .(Osterwalder et al., 2005, p. 8).

• از دیدگاه Zott and Amit در سال 2010 مدل کسب و کار را به عنوان محتوا، ساختار و نظارتی بر معاملات برای ارزش ایجاد شده از طریق بهره برداری از فرصت های تجاری تعریف کرده اند. المان های مربوط به این مدل (ساختار معاملات، مطالب و محتوا از معاملات و نظارت بر معاملات) است.
• از دیدگاه Santos et al در سال 2009 مدل کسب و کار یک پیکربندی از فعالیت ها و واحدهای سازمانی است که انجام این فعالیتها هم در داخل و هم در خارج شرکت طراحی شده برای ایجاد ارزش در تولید و تحویل از مجموعه محصول یا بازار خاص است. المان های مربوط به این مدل (مجموعه ای از فعالیت عنصری، مجموعه ای از واحدهای سازمانی انجام فعالیت، مجموعه ای از ارتباط بین فعالیت، مجموعه ای از مکانیسم حکومت برای کنترل واحدهای سازمانی و ارتباط بین واحد) است.

انواع مدل کسب و کار

بسته به شرکت، صنعت و ... انواع مختلف مدل کسب و کار وجود دارد. هشت مدل کسب و کار الکترونیکی اولیه یا اتمیک وجود دارند که به روش های مختلفی با هم ترکیب شده، منجر به کاربردهای جدید در تجارت الکترونیک می شوند. این هشت مدل تجاری اتمیک عبارتند از:
عرضه مستقیم (Direct Marketing)، واسطه ای ()، فراهم کننده ی محتوا () و ارائه دهنده ی سرویس کامل ()، زیر ساخت مشترک ()، یکپارچه ساز ارزش خالص ()، جامعه مجازی () و ادغام کننده ی خدمات برای سازمان های بزرگ (). برای مثال، مدل تجاری آمازون عرضه ی مستقیم، ز طریق واسطه، جامعه ی مجازی و فراهم کننده ی محتوا را با هم تلفیق می کند.
هر مدل اتمیک با چهار ویژگی زیر توصیف می شود.

• اهداف استراتژیک
• منابع درآمد
• فاکتورهای مهم موفقیت
• شایستگی های مورد نیاز

مدل های کسب و کار نرم افزار متن باز

سودآوری پروژه های متن‌باز کلیدی برای رواج آن در صنعت است. گزارش مدل‌های کسب و کار Qualipso تحلیلی از سودآوری شرکت‌های متن‌باز فعلی از طریق پیمایش و استفاده از پرسشنامه ارائه می‌دهد. این پرسشنامه ها برای شناسایی ویژگی های مختلف شرکت‌های متن‌باز از قبیل اندازه، تعداد مشتریان، حوزه های مختلف فنی، فعالیت، منابع در آمدی، توزیع مجدد بین کارکردها و فعالیتها در متن‌باز طراحی شده بود.

• تعاریف مختلف مدل کسب و کار بخش 2 - مقاله 2

بدنه تحقیق

تحلیل هایی که توسط محقق صورت گرفته است (نظیر مقایسه و ارزیابی)

دسته بندی مدلهای کسب و کار

راه های متفاوت بسیاری برای ایجاد یک کسب و کار از متنباز وجود دارد و بسیاری ترکیبات و حالتهای مختلف می توان برای آن در نظر گرفت. در گزارش در این قسمت روی تعدادی از این مدل های ممکن تمرکز و شواهدی همراه با مدلهای واقعی از این مدل ها ارائه میشود.

-1 مدل های کسب و کار فروشندگان مستقل نرم افزار ( Independent software vendor business models )

-1-1 توزیع کنندگان نرم افزارهای متنباز ( OSS Distributor )

همانطور که صفحه اصلی وب سایت پروژه گنو توزیع تجاری نرم افزار GPL بجز در یک موقعیت خاص، مجوز « : را پوشش میدهد عمومی GNU هیچ محدودیتی درباره اینکه چقدر می توانید بابت توزیع کپی نرم افزار آزاد به دست آورید، قائل نمیشود، و می توان از هیچ، تا یک پنی، یک دلار یا یک میلیون دلار بابت آن دریافت کرد.» .

تنها استثنا در موردی است که باینری ها بدون کد منبع مرتبط و کامل، توزیع شده باشند. کسانی که این کار را انجام می دهند توسط مجوز GPL مجبور می شوند کد منبع را در درخواستهای بعدی ارائه دهند. بدون وجود محدودیت در بهای کد منبع، آنها میتوانند بهای بسیار بالایی- مثلا 0 میلیون دلار- برای پرداخت توسط افراد تعیین و تظاهر به انتشار کد منبع نمایند در حالیکه در حقیقت آن را پنهان نموده اند. لذا در این مورد خاص بهای کد برای اطمینان از آزادی کاربر محدود میشود. بااینحال در شرایط معمول چنین توجیهی برای محدودیت بهای توزیع وجود ندارد و مجوز هم آن را محدود نمی کند [1] .

این بیانیه در مورد تمام مجوزهای نرم افزار متنباز صادق است. شرکتهای چندی بر اساس این مجوز برای کسب درآمد از نرم افزاریی که آنها را تولید یا اختصاصی میکنند ایجاد شدهاند. این جریان درآمدی به دلایل متعدد برای برخی شرکتها بسیار با اهمیت است. اول از همه اینکه، فروش نرم افزار آزاد به این دلیل قابل دستیابی است که بازار از عدم تقارن اطلاعاتی رنج می برد .

دوم اینکه، ویرایش نرم افزار تحت یک مجوز متنباز به این معنا نیست که تولید کننده مجبور است آن را در سطح وسیع بین همه توزیع کند. برخی شرکتها نرم افزار متنباز را در بازار سرمایه ویرایش میکنند، مثلا محصول خود را با کد منبع تحت یک مجوز متنباز همراه با باینری ها ارائه میکنند، اما دسترسی به یک بسته تشکیل شده از باینری ها، کد منبع و خدمات تخصصی را برای مشتریان خود فراهم میکنند.

سوم اینکه، در دسترس بودن کد منبع به این معنا نیست که این حرکتی مستقیم به سمت ایجاد منبعی برای تولید محصول نهایی است. برای مثال در مورد توزیع های لینوکس، ایجاد یک disk image از فایل های منبع نیازمند متخصصانی در این حوزه است، اگرچه که تمام فایل های کد منبع در دسترس هستند. ذکر این نکته ضروری است که، در حالی که دستیابی به کد منبع واگذار میشود، اینکه معمولا کل زیرساخت لازم برای ایجاد، آزمون، نگه داری و بسته بندی نرم افزار در دسترس نیست، بسته بندی محصول نهایی بر اساس درخواست مشتری، بی ارزش میشود.

چهارم اینکه، در موارد خاص، خریدن یک سی دی از یک فروشگاه میتواند بسیار راحت تر از دریافت محصول از یک دفترچه راهنما یا دانلود قسمت بزرگی از یک نرم افزار از اینترنت باشد.

آخرین مورد این است که خرید محصولات نرم افزاری متنباز شیوهای است که کاربران با استفاده خود از نرم افزار، از پروژه حمایت کنند. این تعامل بین تولیدکنندگان و کاربران به رابطه برد/برد برای هر دو ختم میشود.

شرح مدل: فروشنده با دقت نرم افزار متنباز )یا مولفه های نرم افزار( را انتخاب می کند، و آنها را در یک رسانه ذخیره سازی ) storage medium )در کامپیوترها، یک رسانه ذخیره سازی عبارت است از هر تکنولوژی شامل ابزار و مواد که برای جایابی ، نگه داری، و بازیابی داده بکار می رود.(( قرار میدهد. ابزارهای پشتیبانی نصب، پیکره بندی، شخصی سازی، نیز میتواند به آنها اضافه شود و مجموعه را تحت یک نام تجاری به فروش رساند. پنج بعد اصلی این مدل عبارتند از:

1. در دسترس بودن کد منبع به این معنا نیست که مستقیماً به سمت چگونگی ساخت و محصول برای کاربر نهایی حرکت می کنیم .
2. یک مجموعه بسته کد منبع، ایجاد یک محصول را در مقابل جستجو برای مولفه های مناسب نرم افزار متنباز را در مخزن ساده تر می سازد .
3. مجوزها توزیع نسخه های کپی نرم افزار متنباز را ممکن می سازند و در برخی موارد حتی امکان دریافت بها را بابت خرید آنها امکانپذیر میکنند .
4. کد منبع میتواند با سایر محصولات از قبیل باینری ها و خدمات که مشتری آنها را مطالبه می کند دسته بندی شود .
5. با خرید محصول نرم افزاری مبتنی بر متنباز کاربران نهایی به طور غیر مستقیم جوامع متنباز را حمایت میکنند .

بیشتر مثالها در این مورد توزیع های لینوکس از قبیل RedHat ، Mandriva ، SUSE ، Ubuntu ، Debian و غیره هستند. پیش از این در خرده فروشی ها سی دی ها، دی وی دی ها، دفترچه های یادداشت و .. یافت میشد اما اکنون با رواج گسترده دسترسی به اینترنت و پیشرفت تکنولوژی، این محصولات اهمیت خود را از دست دادهاند و دانلود سریع و مطمئن از شبکه بیشتر کاربران را راضی می کند. به بیان دیگر این مستلزم یک مدل تخصیص یافته پرداخت است. در برخی موارد مثل Debian و Ubuntu هر چیز بابت بهای آن ارائه خواهد شد اما عهده دار خدمات یا پشتیبانی اضافه یا تخصصی هستند.

عوامل موفقیت:

• دانش عمیق از مولفه های نرم افزار متن باز .
• دانش عمیق از مجوزها .
• اعتبار خوب در جوامع متنباز و در میان توسعه دهنده گان در سراسر دنیا .
• تیم خوب مستند سازی، آزمون، بسته بندی و ...
• دانش خوب بازاریابی و آگاهی کافی از نیارهای مشتریان، برای استفاده بعدی از راه حل های خاص .
• دستیابی به کانالهای توزیع )برای نسخه های کپی و فیزیکی( از قبیل فروش یک جا، خرده فروشی، فروش آن لاین و ...

محدودیت ها:

• یافتن عناصر متمایز میتواند دشوار باشد .
• موانع ورود چندان سخت نیست که توزیع مستقل موجود، یک مبنای فنی برای ایجاد آن فراهم کنند .
• حداقل برای توزیع ها، مشکلات اصلی ایجاد یک نام تجاری، توانمند بودن برای هدایت بین محدودیت های مشتریان و یک جامعه برای یافتن یک بازار سودآور )کسب و کار محورتر از بازار محور بودن (.

-1-2 مدل عضویت (Subscription model)

در یک صنعت پیوسته با تغییرات سریع، نرم افزار ماهیتا یک دست ساخته پویا است . نرم افزار تا حدودی به خودی خود تمایل یک خدمت خالص باشد همچنان که O'Reilly وقتی ابزار و برنامه ها به اینترنت متصل می شوند، « : در سال 0115 مطرح می کند همچنین، برنامه های ». برنامه های کاربردی دیگر دست ساخته های نرم افزاری نیستند بلکه خدماتی در تداوم محسوب می شوند کاربردی نیازمند نگه داری و به روز رسانی در تمام طول عمر خود هستند. این مسئله به شرکتها امکان میدهد از فروش نرم افزار بهعنوان خدمت در ازای پرداخت ماهانه یا سالانه مشتری برای دسترسی به به روز رسانی های محصول نرم افزاری متنباز، درآمد کسب کنند. شرکتهایی از قبیل Mandriva ، RedHat ، JBoss و یا Alfresco از این مدل استفاده کرده اند .

شرح مدل: نرم افزار ماهیتا یک مصنوع در حال تکامل پویا است. تا حدودی، نرم افزار بخودی خود تمایل دارد به خدمتی محض تبدیل شود. برنامه های کاربردی نیازمند نگهداشت و به روزآوری در طول چرخه عمر خود هستند. این موضوع به شرکتها اجازه میدهد درآمدهای خود را از فروش نرم افزار بهعنوان یک خدمت در ازای پرداخت بهای سالیانه یا ماهیانه توسط مشتری برای دست یابی به روزآوری مستمر محصولات نرم افزاری متنباز به دست آورند .

عوامل موفقیت:

• تامین محیط طراحی شده مناسب برای استفاده از کد نرم افزار .
• تامین حمایت، خدمت و در برخی موارد حتی ضمانت .

محدودیت ها:

• در میان کاربران متنباز، شناسایی کسانی که میتوانند بهای خدمات دریافتی را پرداخت کنند، مشکل است .
• نمی توان کاربر را محدود کرد، کاربر ممکن است به عضویت و استفاده از محصولی مشابه مبادرت ورزد .

-1-3 ارائه اختصاصی بر مبنای هسته نرم افزار متن باز ( Proprietary offerings based on an OSS kernel )

شرح مدل: مجوزهای متنباز متعددی برای توسعه اختصاصی مولفه های متنباز وجود دارد. فروشنده بهعنوان حامی )پشتیبان( متنباز برای ارائه اعتماد بیشتر به کاربران در کیفیت مشخصی از محصول تلاش می کند. بنابراین، کاربران حرفه ای تر را برای استفاده از آن تشویق و ترغیب می کند. درآمد از فروش نرم افزار رده بالاتر از قبیل مولفه های مدیریت، مولفه های امنیت، افزونه های تخصصی شده و غیره حاصل میشود .

نرم افزاری که حول مفهوم افرونه های ساخته شده است بهسادگی به تامین کنندگان نرم افزار اجازه خواهد داد افزونه های اختصاصی بهعنوان نسخه توسعه یافته پلتفورم اصلی راه اندازی شوند. پلتفورم Eclips و تعداد در حال رشد محصولات تجاری که ISV حول آن ارائه می کند مثالی از یک برنامه کاربردی موفق منطبق با این مدل کسب و کار است. سهمی از این درآمدها نیز برای تدوام نگه داشت و تکامل پروژه متنباز اصلی برداشت میشود .

عوامل موفقیت:

• معماری خوب نرم افزار که امکان افزودن افزونه ها و سایر برساخته ها را تسهیل و فراهم کند .
• وجود تمایز شفافی بین پلتفورم اصلی متنباز و نسخه های توسعه یافته آن .
• تعداد قابل توجهی از بازیگران در جامعه هسته متنباز .
• تلاش جامعه محور برای کیفیت، پایداری و عملکرد در کنار هم با آزادی افزونه های اختصاصی .

محدودیت ها:

• ازآنجاییکه بیشتر توسعهدهندگان متنباز تمایلی به مشارکت در توسعه نرم افزارهایی که بهای مجوزها و هزینه ایجاد قفل فروشنده )نرم افزارهای اختصاصی( را بر اساس کارشان پرداخت میشود، ندارند لذا پویایی توسعه کند است .
• یک مجوز خاص برای مجاز کردن افزونه ها یا ضمائم اختصاصی لازم است .

-2-4 مجوز دهی دوگانه ( Dual licensing )

شرح مدل: مدل مجوز دوگانه مدل کسب و کاری شرکتهایی است که بازارهای محصول نرم افزارهای تجاری، دوگزینه انتخاب مجوز )متن باز، و متن بسته یا اختصاصی( برای آنها فراهم می کند. در این مدل کسب و کار، یک مشتری میتواند انتخاب کند نرم افزار را تحت شرایط یک مجوز متن باز از قبیل مجوز عمومی گنو (GPL) مجوزدهی کند .

عوامل موفقیت:

• از طرف اعضای جامعه متنباز مورد قبول باشد .
• در چرخه توسعهدهندگان بخصوص دانشجویان و آموزگاران پذیرفته شود .

محدودیت ها:

• شرکت هایی که استفاده از طرح مجوز دوگانه را انتخاب میکنند باید اطمینان حاصل کنند که حق واگذاری کپیرایت را برای همه کدهای اختصاص دادهشده به دست می آورند. این روش، توسعه جامعه مشارکت کنندگان گسترده را کند می کند .

-2-5 فرانشیز ( Franchise )

شرح مدل: فرانشیز رابطه مشارکتی بلند مدت بین شرکتهای انفرادی- واگذار کننده فرانشیز و فرد یا افراد دریافت کننده فرانشیز- بر اساس یک توافق نامه قانونی است که طی آن واگذار کننده، حق امتیاز قانونی فروش محصولات یا خدمات خاصی را تحت راهبردهای صریح، در موقعیت مکانی مشخص و مدتزمان معین به دریافت کننده واگذار می کند. این حق امتیاز طی توافقنامه فرانشیز که می توان گفت یک قرارداد نوشته شده است که اجبار دوجانبه ای برای هر دو طرف فراهم می کند . دریافت کننده فرانشیز فردی یا موجودیتی است که قراردادی برای انجام یک یا چند کسب و کار با استفاده از نام، علامت تجاری، و سیستم عملیاتی شرکت فرانشیز است .

حتی با این وجود که مدل کسب و کار فرانشیز مدل خاصی است که میتواند توسط هر ویرایشگر محصولی مورداستفاده قرار گیرد، برخی مشخصات در حوزه نرم افزارهای متنباز دارد که از دو دلیل زیر سرچشمه می گیرند: 1 ماهیت غیرمادی خاص نرم افزار، و 2 اثرات متقابل نوآوری جامعه ای قوی .

عوامل موفقیت:

• نام تجاری باید بسیار قدرتمند باشد .

محدودیت ها:

• باید در ابتدا فعالیت های قانونی برای حفاظت از نام تجاری در کشورهای هر چه بیشتری انجام گیرد .
• باید کار مشخصی برای یافتن، آموزش و کمک به دریافت کننده فرانشیز انجام گیرد .

-2-6 ارائه با تاخیر انتشارهای موفق ( Delayed availability of the successive releases )

شرح مدل: این مدل میتواند بهعنوان نوع خاصی از مدلهای مجوز دوگانه در نظر گرفته شود. فروشنده میتواند، معمولا برای اینکه دریافت محدوده بیشتری از امکان فروش کد را دریافت کند، محدودیتهای اضافه ای تحمیل کند. عمومی ترین محدودیت در دسترس بودن با تاخیر است وقتی نویسنده کد، یکسری محدودیتهای مصنوعی را تحمیل می کند که با زمان یا انتشارهای موفق محصول نرم‌افزاری از بین میروند.

مثال این روش Alladin و موتور چاپ)مکانیسم مرکزی یک چاپگر لیزری که سیگنالهای کنترل چاپگر را به تصویر چاپ شده بر می گرداند. موتورهای چاپ توسط کیفیت خروجی (resolution) ، سرعت چاپ )تعداد صفحات در هر دقیقه(، و نوع جوهر )یا تونر( مورداستفاده خود متمایز می شوند. یک تولید کننده چاپگر )مثل HP ) ضرورتا مشابه با تولید کننده موتور چاپ محصولاتش )همچون Canon ( نیست . ) Ghostscript ) Ghostscript نام یک مجموعه نرم‌افزار است که مفسری برای زبان PostScript و فایل های PDF محسوب میشود، یک مجموعه C procedures (the Ghostscript library) که قابلیتهای گرافیکی را که بهعنوان عملیات اصلی در زبان PostScript نشان داده میشود، اجرا می کند، و تنوع گسترده ای از درایورهای برون داد برای انواع مختلف فایل ها و چاپگرها فراهم می کند . )سازگار با Postscript ( اصطلاح PostScript نوعی زبان برنامه نویسی concatenative (point-free programming language) است که در نشر رومیزی و الکترونیک مورداستفاده قرار می گیرد . (Daffara & Gonzalez-Barahona 2000).

برخی از ویرایشگرها در دسترس بودن هر یک از انتشارهای باز موفق را به تاخیر می اندازند. در دوره ای که انتشار جدید برای مخاطبان گسترده ای در دسترس نباشد، این روش میتواند با تمام محدودیتها، )کپیرایت، بها و ...( بهعنوان یک روش اختصاصی در نظر گرفته شود .

عوامل موفقیت:

• ایجاد یک فاصله زمانی بین محصول نهایی که بهعنوان محصول اختصاصی و آنچه بهعنوان محصول متنباز انتشار می یابد .

محدودیت ها:

• چون مشارکت ها باید در نسخه کامل آن که هنوز موجود نیست یکپارچه شده باشند، انتقال حق کپیرایت مشارکتها ضرورت دارد .
• توسعهدهندگان کار بر روی نسخه ای که چندان دوام ندارد را دوست ندارند و این ممکن است باعث شود در اصلاح اشکالات سیستم و افزودن قابلیت های جدید به آن کم کاری کنند. بنابراین، مشارکتهای بیرونی به ندرت اتفاق می افتند

-2 مدلهای کسب و کار توانمند کننده اکوسیستم (Ecosystem enabler business models)

-2-1 رهبری صنعت ( Industry leadership )

شرح مدل: مدل کسب و کار توانمند کننده رهبری صنعت نقش برجسته ای در ایجاد یک پلتفورم ااستاندارد de facto بر عهده دارد و در بازارهای مرتبط از طریق اعطای قدرت به شرکتهای پشتیبان )حامی( و داشتن متخصصان و کنترل بر استانداردها نیز نقش ممتازی ایفا می کند [2] .

استاندارد de facto یک عرف، قرار داد، محصول، یا سیستم است که با پذیرش عمومی یا نیروهای بازار )از قبیل ورود اولیه به بازار( موقعیت برجسته ای کسب کرده است. عبارت de facto » در عمل « یا » درباره عمل « عبارتی لاتین به معنای است. وقتی بیشتر از یک استاندارد برای استفاده وجود داشته باشد، عبارت " de facto standard " در مقابل استانداردهای اجباری )یا de jure standards ( و یا برای بیان استاندارد برجسته اختیاری بکار می رود. عبارت De jure عبارتی لاتین به معنای قانونی در مقابل استانداردهای » درباره قانون « است و به معنای de facto بکار می رود. دو عبارت de jure و de facto به ترتیب بجای برای توصیف موقعیت های قانونی یا سیاسی بکار می رود. » در عمل « و » در قانون « 

اتحادیه اروپا در گزارش اقتصاد متنباز خود از ترویج استانداردهای de-facto و de-jure standards بهعنوان یکی از چهار اثر خاص تکنولوژی متنباز اشاره می کند. این چهار اثر عبارتند از: استانداردهای فوق، انتشار تکنولوژی اطلاعات، در دسترس بودن سیستم های امن تر، و تاثیر بر کشورهای کمتر توسعه یافته [3] .

وقتی پلتفورم استاندارد ایجاد شد و بخشهای اصلی آن تعدیل شد، فروشنده میتواند زنجیره ارزش را توسعه داده و ابزار مجوز گرفته و اجزایی برای انجام کسب و کار به آن بیفراید.

دو مثال عمده این مدل Ubuntu و Eclipse هستند. اوبونتو توزیعی از لینوکس است که در حال حاضر در حوزه دسکتاپ رهبر است و اساسا با سرمایه گذاری Mark Shuttleworth ، میلیونری که اخیراً از رضایت خود و تدوام سرمایه گذاری بر اوبونتو در بازه 3 تا 5 ساله خبر داده است، راه اندازی شد. از طرف دیگر، Eclipse توسط IBM توانمند شد که قبل از اینکه بتواند پول ساز باشد، برای آن سرمایه تخصیص داده بود.

عوامل موفقیت:

• کسب رهبری در جامعه (نه تنها ارائه کد منبع)
• سرمایه گذاری کافی، تنها توسط شرکتهای بزرگ یا همچون میلیونرهای مورد اوبونتو، از نظر مالی، امکان ایجاد اکوسیستمی مطابق میل خود آنها .
• ایجاد یک پرتفوی شفاف بین پلتفورم متنباز و افزونه های اختصاصی و محصولات تجاری برای ایجاد تمایز بین آنها .

محدودیت ها:

• تنها شرکتهای بزرگ در هزینه کردن مالی برای ایجاد اکوسیستم خود مداومت دارند .

-2-2 شبکه شرکتها ( Companies Network )

این مدل نوعی دیگر از مدل کسب و کار توانمند کننده اکوسیستم است که شیوهای برای ممکن ساختن ایجاد اکوسیستمی حول نرم‌افزار متنباز برای شرکتهای کوچک و متوسط نیز به شمار می رود. این یک جامعه اقتصادی حمایت شده توسط بنیادی از سازمان ها و افراد متعامل می باشد. یک اکوسیستم کسب و کار نوعا توسط یک یا تعداد اندکی از موجودیت ها رهبری میشود ( Letellier, 2005 .)

شرکتهای مشارکت کننده ممکن است حتی در یک حوزه رقیب هم باشند اما میتوانند از مشارکت سایرین در نرم‌افزار متنباز سود ببرند.

عوامل موفقیت:

• باید برای اجتناب از درگیری های حقوق مالکیت فکری بین شرکاء مجوزهای مناسب انتخاب شوند .
• تلاشهای یکپارچه ای انجام گیرد تا همه بتوانند از آنها سود ببرند .

محدودیت ها:

• این مدل فی نفسه شیوهای برای ایجاد یک کسب و کار برمبنای خود نیست. بلکه به سایرین امکان میدهد یک کسب و کار راه بیاندازند. لذا استراتژی بلند مدتی است که ممکن است به موفقیت برسد اما نیازمند ابزار کلان است .

-3 نرم افزار به عنوان یک مدل کسب و کار فروشنده خدمت (Software as a service vendor business model)

شرح مدل: این مدل برای پولی کردن یک خدمت نرم‌افزاری بر اساس متنباز، بکار می رود و با درآمدهای حاصل از پرداخت هزینه عضویت و تبلیغات کاربران و یا ایجاد خدمات جدید بر اساس داده های به دست آمده از آنان، خدمات اینترنتی ارائه میدهد.

بعد اصلی این مدل این است که خدماتی که کاربر بهای آنها را می پردازد بر مولفه های متنباز از قبیل سیستم عامل، سیستم پایگاه داده یا سرورهای وب، پایه گذاری شدهاند، اما برنامه کاربردی نهایی که کاربر نهایی با آن کار می کند اغلب اختصاصی شده است. ارزش افزوده این مدل در نرم‌افزار و یا قابلیت های آن نیست بلکه در داده های ایجاد و ذخیره شده است.

عوامل موفقیت:

• سرمایه گذاری در قابلیت های (capabilities) میزبانی و کارکنان بهره برداری .
• سطح محدودی از خاص کردن محصول برای هر مشتری مورد نیاز است .

محدودیت ها:

• پرکردن یک نیاز اساسی در کارکردها

-4 مدلهای کسب و کار ارائه دهنده خدمت ( Service provider business models )

این گروه مدلهایی هستند که بر اساس خدمات ارائهشده به بازار شکل می گیرند. آنها صرفا خاص نرم‌افزارهای متنباز نیستند بلکه ویژگی های خاصی را شامل می شوند و اگر برای نرم‌افزارهای متنباز بکار روند، محدودیت ها و عوامل موفقیت مشخصی دارند.

-4-1 خدمات پشتیبانی ( Support Service )

شرح مدل: برنامه کاربردی پشتیبانی نوعی توانمند سازی کاربران و مدیران فنی نرم‌افزار برای گرفتن اجرای نرم‌افزار به شیوه مطلوب است ( Berlecon, 2002 (. پشتیبانی محصولات نرم‌افزاری متنباز در درجه اول از طریق انجمن های مختلف جامعه متنباز ارائه شد. این پشتیبانی میتواند به روش سنتی تلفنی، ایمیل، چت، یا گروه های خبری و ... ارائه شود.

بااینحال، شرکتهای پشتیبانی متنباز برای کاربران خصوصی و شرکتی که تمایل دارند پشتیبانی های حرفه ای با تضمین حل مشکلات خود دریافت کنند، حمایت های تجاری ارائه میکنند.

عوامل موفقیت:

• دانش عمیق در مورد مولفه های نرم‌افزار متنباز برای آن پشتیبانی فراهم شود .
• زیرساخت پشتیبانی )پشتیبانی تلفنی 04 ساعته، ایمیل، چت و...( قابل اطمینانی وجود داشته باشد .

محدودیت ها:

• سازماندهی به پاسخ دهی سریع هدایت میشود .
• به قابلیت شخصی سازی روابط نیاز دارد .
• وقتی دستیابی به زیرساخت مشتری امکانپذیر نباشد، کار مشکل میشود. اعتماد دو طرفه مورد نیاز است .

-4-2 خدمات نگهداری ( Maintenance Service )

شرح مدل: کارکرد نگهداشت، حفظ نرم‌افزار نصب شده در حالت پایدار و کاری، نصب و نگهداری نسخه های جدید نرم‌افزار همچون اصلاح اشکالات و غیره را شامل میشود. کارکرد فوق میتواند در یک شرکت )بخش فناوری اطلاعات( یا از طریق تامین کننده خدمات بیرونی انجام شود.

عوامل موفقیت:

• نرم‌افزار باید نیازمند پیکرده بندی بوده و اصلاح لازم نداشته نباشد. در مورد پلتفورم های برنامه های کاربردی بسیار دشوار است .

محدودیت ها:

• شیوه های برتر مهندسی نرم‌افزار برای اینکه با کابوس روبرو نشود، ضروری است .

-4-3 یکپارچگی برنامه های کاربردی ) Application Integration )

شرح مدل: نیاز قوی برای شرکتهای متخصص برای مونتاژ مولفه های مختلف نرم‌افزارهای متن‌باز در واحدهای یکپارچه ای که استفاده آنها برای مشتری و یکپاچگی در سیستمهای آنان ساده تر است، وجود دارد. یکپارچگی نرم‌افزار شامل ارائه بسته های نرم‌افزاری از مجموعه ای از مولفه های آزمون شده و یکپارچه است. نوعا، ویرایشگران توزیع لینوکس و همچنین تامین کنندگان نرم‌افزاری که بر مبنای تقاضا بسته های محصولات نرم‌افزاری متن‌باز را ایجاد می‌کنند، این مدل را بکار می برند.

عوامل موفقیت:

• آگاهی کافی از مشکلات مشتریان خاص و محیط .

محدودیت ها:

• مهارتهای مناسب معماری نیاز است .
• دانش گسترده ای از نرم‌افزار در سازمان نیاز است .

-4-4 بسته بندی پایگاه داده شامل مجوزها ( Package database including licenses )

شرح مدل: هسته این مدل بر اساس این حقیقت شکل گرفته است که مجوزهای بسیاری در بازار نرم‌افزارهای متن‌باز وجود دارد و ممکن است شرکتها با به کارگیری بیشتر از یک مولفه نرم‌افزار متن‌باز در یک محصول، به سرعت با مشکلات ناسازگاری مجوز سرور روبرو می شوند. نصب و نگهداری از یک پایگاه داده که شامل اطلاعاتی درباره مولفه های متن‌باز باشد و بسته هایی شامل اطلاعات مجوز مرتبط میتواند به شرکت های بسیاری در کاهش این مخاطرات کمک کند. بیشتر آنها تمایل دارند بابت خدمت خوب و مطمئن مبتنی بر پایگاه داده، پول پرداخت کنند.

عوامل موفقیت:

• وجود اطلاعات کامل و به روز در پایگاه داده .
• دستیابی آسان .
• مدل پرداخت و قیمت گذاری شفاف .
• سطوح شفاف تضمین خدمات .

محدودیت ها:

• پذیرش کم در نتیجه کمبود اعتبار .
• پذیرش کم در صورتی که ضمانتی برای ارائه خدمات وجود نداشته باشد (Warranty).

-4-5 آموزش ( Training )

شرح مدل: آموزش و ارائه گواهی نامه کاربران و مدیران فنی آینده نرم‌افزار را برای استفاده از آن آماده می کند. آموزش میتواند با معرفی نرم‌افزار، وقتی ارتقا می یابد و ویژگی ها و کارکردهای جدید آن معرفی می شوند یا به عنوان آموزش های مکمل برای توسعه مهارتهای استفاده از آن ارائه شود. نوعا این آموزشها توسط توزیع کنندگان یا یکپارچه کنندگان ارائه می شوند.

عوامل موفقیت:

• دانش از حوزه فعالیت و نرم‌افزار متن‌باز .

-4-6 صدور گواهی نامه برای افراد ( People Certification )

شرح مدل: ارائه گواهی نامه فراتر از آموزش است. حوزه یا مجموعه های خاص آموزش تکنولوژی در یک برنامه ارائه گواهی وجود دارند و مشارکت موفق )تایید شده با آزمون( با ارائه یک گواهی تحت عنوان مرتبط تایید میشود.

عوامل موفقیت:

• آگاهی از حوزه های فعالیت و نرم‌افزارهای متن‌باز .
• داشتن یک برند شناختهشده برای آموزش .

-4-7 شخصی سازی نرم‌افزار ( Software customization )

شرح مدل: برای نرم‌افزارهای غیر استاندارد و همچنین برای نرم‌افزارهای استاندارد یک شرکت میتواند نسخه تعدیل شده ای از آن را متناسب با نیاز مشتری ارائه دهد. شخصی سازی توسط شرکتهایی انجام میشود که در فرآیند ساخت و یکپارچگی محصولات متن‌باز دربرگرفته شده در سیستم هدف عهده دار خدمت، تسلط و مهارت دارند.

-4-8 انتخاب مولفه های نرم‌افزار متن‌باز ( OSS components selection )

شرح مدل: با رشد بازار مولفه های نرم‌افزارهای متن‌باز، پیچیدگی ارزیابی مولفه های موجود نیز افزایش یافته است. این پیچیدگی پیدایش فعالیتهای تجاری جدید را در ارزیابی مدیر ارشد فناوری اطلاعات برای انتخاب مولفه های مناسب نرم‌افزارهای متن‌باز جهت یکپارچه شدن در سیستم های سازمان موجب میشود.

-4-9 ارائه بیمه ریسکهای استفاده از نرم‌افزار متن‌باز ( Insurance against OSS Usage Risks )

شرح مدل: شرکتها یا استفاده یا توزیع مجدد مولفه های نرم‌افزار متن‌باز در سیستم ها یا محصولات خود، انواع متفاوتی از ریسکها را بوجود می آورند. به منظور شرح این ریسکها، نوع جدیدی از ارائه دهندگان خدمت در 5 سال اخیر شکل گرفته اند:

از یک طرف، برخی شرکتها در ارزیابی ریسک متخصص هستند.

از طرف دیگر، برخی به شرکتها یا کاربران نهایی مصرف کننده از نرم‌افزارهای متن‌باز خدمات بیمه ای و تضمینی ارائه می دهند.

چنین شرکتهایی آماده هستند تا مشکلات متن‌باز را قبل از اینکه مشکل ساز شوند بیابند. همچنان که در بازار بیمه Lloyds لندن، خدماتی از قبیل ارزیابی ریسک، خدمات مشاوره ای و پوشش های دیگر ارائه میشود.

-5 یکپارچگی مولفه های نرم‌افزار متن‌باز در سیستم ها یا سخت‌افزار ( Integrating OSS components in hardware or systems )

شرح مدل: این یک مدلی کلی است که از در دسترس بودن عمومی و استفاده رایگان از نرم‌افزارهای متنباز سود می برد و تنوع زیادی دارد که از توزیعکننده های نرم‌افزار متنباز که توزیع خود را همراه با یک سخت افزار خاص )کامپیوتر، فلش، گوشی موبایل و ...( ارائه می دهند، تا فروشندگان سیستم ای که یک مولفه متنباز را در یک سیستم کامل یکپارچه میکنند )مثل تجهیزات پزشکی، سیستم های کنترل ترافیک، سیستم های ارتباطی سازمانی و...( را دربرمی گیرد. این مدل به آنها امکان میدهد هزینه و ریسک مولفه متنباز را بین شرکتهای مختلف توزیع کنند. همچنین ترکیب نرم‌افزار متن‌باز با سخت‌افزار جالب و خاص فرصت خوبی برای ویرایشگران متنباز فراهم می کند تا محصولات نوآورانه خود را تولید کنند.

عوامل موفقیت:

• انتخاب مولفه نرم‌افزار مناسب با معیاری مشخص .
• تحلیل دقیق مجوزها بر اساس تناسب و مغایرتها .
• رعایت قوانین مجوز در مستندسازی محصول .

محدودیت ها:

• تضادهای مجوز و مباحث حقوق مالکیت فکری میتواند استفاده از مولفه های یک نرم‌افزار متن‌باز را محدود کند .

-6 فروش نام تجاری ( Brand selling )

شرح مدل: وقتی شرکتی یک نام تجاری خوب شناختهشده را ایجاد می کند، میتواند آن را بهمنظور بازاریابی تبلیغات بیشتر در ازای دریافت بهای به شخص سومی واگذار کند.

-7 تبلیغات ( Advertisement )

شرح مدل: مدلهای کسب و کار تبلیغاتی، به محرک اصلی برای رشد اینترنت تبدیل شدهاند. در هر گام توزیع یک مولفه متنباز می توان از طریق افزودن لینکهایی به صفحات اصلی، صفحات دانلود، صفحات پشتیبانی و ... تبلیغات اینترنتی انجام داد.

علاوه بر این تبلیغات میتواند مستقیماً در مولفه های پشتیبانی از قبیل روالهای نصب یا ارتقا یکپارچه شود.

-8 ایجاد بنیاد ( Foundation )

شرح مدل: یک بنیاد دسته بندی قانونی از سازمانهای غیر انتفاعی است که اغلب ممکن است اهداف خیرخواهانه داشته باشد. این نوع از سازمانهای غیرانتفاعی ممکن است سرمایه و حمایت هایی به سایر سازمانها ارائه دهند یا منبع سرمایه ای منحصر بفردی برای فعالیت های خود باشند.

عوامل موفقیت: این بنیادها بدنبال سود نیستند بنابراین تنها نیازمند تدوام یافتن هستند. برخی مثالها از بنیادهای موفق نرم‌افزارهای متن‌باز عبارتند از: بنیاد مازیلا، بنیاد ویکی مدیا، بنیاد اوبونتو و ....

محدودیت ها: هدف این مدل تدوام حیات است؛ بنیادها به این حقیقت محدود هستند که غیرانتفاعی اند. تمام موارد موفق باید مجدداً سرمایه گذاری شده یا اگر بعدا مورد نیاز هستند، ذخیره شوند. در مورد بنیاد اوبونتو، بنیاد از شرکت سودآور – Canonical - مستقل است. این مدل نیز مثال دیگری از مدلهای کسب و کار آمیخته است.

-8-1 مثال شرکت کانونیکال ( Canonical Ltd )

کانونیکال )با مسئولیت محدود( شرکتی خصوصی است، که توسط مارک شاتل ورت، کارآفرینی از آفریقای جنوبی، برای ارائه پشتیبانی تجاری و خدمات وابسته اوبونتو و پروژه های مرتبط به آن، تاسیس شد. کانونیکال در لندن به ثبت رسیده و دفتر اصلی در این شهر مستقر است اما کارکنان آن در سراسر دنیا گسترده هستند.

کانونیکال تا کنون پروژههای بسیاری را ایجاد کرده و همچنان به پشتیبانی از آنها ادامه میدهد. این پروژهها عمدتاً نرم‌افزار آزاد/متن‌باز و یا ابزارهایی هستند که برای پیشرفت همکاری میان توسعهدهندگان و حامیان نرم‌افزار آزاد طراحی شده‌اند. توزیع اوبونتو مبتنی بر لینوکس و همچنین وبگاه لانچپد ) Lunchpad ( و سیستم کنترل نسخه ها بازار ) Bazaar version control system ( از جمله پروژههای شرکت کنونیکال هستند. لانچ پد نام یک وبگاه اینترنتی و همچنین یک نرم‌افزار مبتنی بر وب است که به کاربران این امکان را میدهد که نرم‌افزارهای آزاد خود را در آن گسترش و توسعه دهند . لانچپد توسط شرکت کنونیکال پشتیبانی و توسعه داده میشود. در حالیست که عملا هر کسی میتواند در توسعه آن کمک کند.در 21 ژوئیه 2009 کدهای لانچپد تحت مجوز گنو انتشار داده شد. بازار نیز یک سیستم کنترلی برای کنترل نسخه های نرم‌افزار و بخشی از پروژه گنو است که به زبان برنامه نویسی Python با پکیج هایی برای توزیع های عمده گنو/ اینوکس، مک و ویندوز مایکروسافت نوشته شده و به بررسی وضعیت پروژه در طول زمان کمک می کند.

تیم پلتفورم کانونیکال پروژه اوبونتو را هدایت می کند و اعضای جامعه متنباز را کنار هم جمع می کند.

این شرکت با ارائه خدمات مهندسی، قراردادهای پشتیبانی و خدمات آموزش به سازمانهای سراسر دنیا کمک می کند تا توانایی های خود را برای کاهش هزینه ها، بهبود کارآیی و افزایش امنیت با اوبونتو ارتقا دهند. از طرفی این شرکت با تولید کنندگان سخت افزا نظیر HP ، Dell ، و Intel نیز همکاری می کند تا اوبونتو در این وسایل معروف و شناختهشده جهانی نیز قابل ارائه باشد. با همکاری نزدیک با این تولید کنندگان اصلی تجهیزات، کانویکال اطمینان حاصل می کند که اوبونتو خدمات خوبی به کاربران ارائه خواهد داد تا نهایت بهره را از کارکرد سخت افزار های خود ببرند. نرم‌افزارهای متن‌باز بر مشارکت تکیه دارند و به همین دلیل شرکت کانونیکال از توسعه ابزاری که به کار گروهی کمک کند، حمایت می کند.

انتخاب مجوز و تعیین مدل کسب و کار

مجوزها بر فعالیت های کسب و کار شرکتهای نرم‌افزاری تاثیر می گذارد. در حالیکه فروشندگان نرم‌افزارهای اختصاصی مجوزهای معمول را ایجاد میکنند، شرکت های متنباز انعطاف پذیری کمتری دارند. پیشگامان متنباز ) OSI ( لیستی 20 تایی از مجوزهای متنباز تعریف کرده است. برای اینکه پروژه ای از مجوزهای متنباز پیروی کند ناگزیر است از این مجموعه مجوز انتخاب کند. منطقا، انتظار می رود یک تولید کننده متنباز مدل کسب و کار خود را حول مجوزهایی که انتخاب می کند تعریف نماید. بنابراین، می توان فرض کرد تصمیمات مدل کسب و کار از انتخاب مجوز پیروی کند. تحقیقات نشان میدهد در برخی موارد شرکت های متنباز این محدودیت های مجوزی را به دلایل خاص خود حذف می کند. در مواردی شرکتهای متنباز از یک مجوز مورد تایید OSI به مجوز دیگر مهاجرت کرده و یا با افزودن شرایط اضافی نوآوری میکنند. در تمام این موارد تصمیم برای تغییر بر اساس مجوز است و تناسب ضعیفی با اهداف کسب و کار آنان دارد. همه شرکتهای متنباز حق تغییر مجوز را ندارند و این گزینهتنها برای شرکتهای است که مالکیت فکری دارند. اگر نه میتوانند تلاش کنند مدل کسب و کار خود را مجدداً شکل دهند اما آن یک گزینه بهینه جایگزین باقی می ماند. خواه سازمان ها از آن باخبر باشند یا خیر، بهطور ضمنی وقتی یک مجوز انتخاب میکنند، درواقع مدل کسب و کار خود را نیز انتخاب کردهاند. بنابراین بسیار اهمیت دارد که مجوزها و تصمیمات مدل کسب و کار بجای اینکه بهعنوان فرآیندی دو مرحله ای و مجزا دیده شوند بهعنوان یک سیستم بیان شوند.

برای شرکتهای متنباز مجوز عنصری اساسی در تعیین استراتژی ها است. مجوزهای مختلف ترکیبهای مختلفی از مزیت و عدم مزیت برای مدلهای درآمدی مختلف دارند . ازآنجاییکه مجوز تعیین می کند که شرکتهای میتوانند با نرم‌افزارهای خود چه کنند، انتخاب مجوز قویا بر مدل کسب و کار و فرصتهای تامین سرمایه برای آن تاثیر گذار است [4]

موضوع وقتی با اهمیت تر میشود که در اکثریت موارد، مجوز اولیه توسط خالق پروژه انتخاب میشود که پیشینه ضعیفی در شناخت مسائل قانونی و کسب و کار دارد. برای مثال بیشتر افراد مجوز (General Public License)GPL یا BSD(Berkeley Software Distribution) را بر اساس ارتباط آنها با یک کمپ خاص )لینوکس در مقابل یونیکس( انتخاب میکنند و بخاطر پرطرفدار بودنش به آن پایبند مانده و ادامه می دهند (Perens, 2002). اگرچه مشارکت کنندگان ادعا میکنند از شرایط و ضوابط مجوزها آگاهند، بر اساس مطالعه لرنر و تیرول (Lerner and Tirole, 2002) درباره GPL ، ممکن است این سوال مطرح شود که چگونگی درک شدن و پذیرش میتواند از طرف کاربرانی که لزوما نرم‌افزار را خریداری نمیکنند به دست آید (O’Mahony,2003).

شکل 1. تبیین رابطه انتخاب مجوز و مدل کسب و کار

مجوز دقیقا تعیین می کند که شرکتها و توسعهدهندگان با نرم‌افزارهای خود چه میتوانند کنند بنابراین شدیدا بر مدل کسب و کار آنها تاثیر دارد ) Onetti & Verma, 2009 (. بنابراین به این دلیل که شرایط مجوز، محیطی را که کسب و کار آینده ممکن است در آن رشد و رقابت کند، تعریف خواهد کرد، انتخاب مجوزها تنها انتخابی مربوط به بخش توسعه نرم‌افزار نیست بلکه همچنین تصمیمی مرتبط با کسب و کار است. انتخاب مجوز بر فرصتهای تامین مالی و تملک و همچنین سرمایه گذاران بالقوه شرکت تاثیر می گذارد و بنابراین بسیار احتمال دارد هر خریدار بالقوه محصول، استفاده شرکت از متنباز را بررسی کند آیا شرکت با مجوز سازگار است یا خیر. خواه از آن باخبر باشند یا خیر، سازمان ها بهطور ضمنی وقتی نوع مجوز خود را انتخاب میکنند مدل کسب و کارشان نیز تعیین میشود. بنابراین لازم است دیدگاهی کسب و کار مدار در انتخاب مجوزها وجود داشته باشد.

مقایسه ی مدل های کیفی بر اساس در دسترس بودن نتایج آنلاین منتشر شده، منشاء مدل و پشتیبانی ابزار

مدل/معیارها	در دسترس بودن نتایج آنلاین منتشر شده	منشاء مدل	پشتیبانی ابزار
مدل بلوغ متن باز CapGemini	بله	مدل کیفی ISO/IEC 9126	نه
QSOS	بله	مدل کیفی ISO/IEC 9126	بله
OpenBRR	بله	مدل کیفی ISO/IEC 9126 و مدل بلوغ CapGemini و Navica	نه
SQO-OSS	بله	ISO/IEC 9126	بله
OMM	بله	Capability Maturity Model	بله
QualOSS	بله	CapGemini و QSOS و Open BRR	بله

اطلاعات سابقه پروژه ها Apache و Subversion و Linux و FreeBSD و KDE و Gnome

• مقایسه مدلهای متن باز و نقاط قوت و ضعف بخش 3 - مقاله 1
• مقایسه مدل ها بر اساس معیارها بخش 4 - مقاله 1
• اطلاعات سابقه پروژه ها بخش 4 - مقاله 5

نتیجه گیری

نتیجه ای که در نهایت حاصل شده است.

نتایج این مطالعه نشان داد 6 دسته اصلی به عنوان مدل‌های کسب و کار متن‌باز شناسایی شده‌اند.

مجوز دهی دوگانه (Dual licensing) : کد نرم‌افزار مشابه تحت مجوز GPL و یک مجوز تجاری توزیع می‌شود. این مدل، عمدتا توسط تولید‌کنندگان ابزارها و نرم‌افزارهای توسعه محور، بکار می رود و با تبصره متصل کننده GPL که به کارها یا نرم‌افزارهای فرعی مستقیماً برای پوشانده شدن تحت مجوز مشابه بهم متصل هستند نیازمند است، کار می کند.

شرکت‌هایی که تمایل ندارند نرم‌افزارهای خود را تحت GPL منتشر کنند، می‌توانند مجوز تجاری بخرند که به معنای استثنایی شروط الزام آوری است که در زمره تعهدات «رایگان همانطور که بیان می‌شود» نرم‌افزارهای متن‌باز/آزاد قرار می گیرد و این نوید خوبی است برای کمک به کسانی که به GPL وفادار مانده، از نرم‌افزارهای رایگان استفاده و نرم‌افزارهای خود را تحت مجوزهای متن‌باز/آزاد منتشر می‌کنند و کسانی است که تمایل دارند اختصاصی بودن کد را حفظ کنند نیز می‌توانند از طریق مجوز تجاری سود ببرند. بعد منفی مجوز دهی دوگانه این است که مشارکت کنندگان بیرونی باید نظام مجوز دهی مشابهی را بپذیرند و این حجم مشارکت کنندگان بیرونی را (که عمدتا به اصلاح اشکالات و افرونه های کوچک محدود می شوند) کاهش می‌دهد.

جداسازی محصولات تجاری/ متن‌باز (Spilt proprietary/open source products) : این مدل بین نرم‌افزارهای اساسا متن‌باز و نسخه های تجاری آنها اما با افزودن افرونه های اختصاصی، بر اساس آزاد بودن تمایز قائل می‌شود. بیشتر شرکت‌ها مجوز عمومی مازیلا انتخاب می‌کنند به این دلیل که به طور ضمنی این نوع ادغام را برای آنها ممکن می سازد و ازآنجایی‌که پذیرش مجوزدهی دوگانه مورد نیاز است، مشارکت گرفتن بیشتر از مشارکت کنندگان بیرونی را برای آنها فراهم می کند. این مدل بعد منفی درونی دارد که محصول متن‌باز آزاد باید برای جذابیت کاربران، ارزشمند باشد اما همچنین باید برای ممانعت رقبا با نسخه های تجاری چندان تکمیل شده نباشد. حفظ و دستیابی به این تعادل در طول زمان مشکل است و همچنین اگر نرم‌افزار منابع زیادی داشته باشد، توسعه دهنده گان ممکن است تلاش کنند کارکردهای ناقص آن را در شیوهای کاملا متن‌باز تکمیل کنند. بنابراین، کاهش جذابیت نسخه تجاری را بهمراه خواهد داشت.

نشان افزار (Badgeware): توسعه و اختراح مجدد مجوز قبلی که معمولا بر مجوز عمومی مازیلا با «محدودیت پدیداری» مبتنی است، غیرقابل حذف بودن علائم تجاری یا عناصر آشکار از واسط کاربردی را دربرمی گیرد. این به شرکت امکان میدهد حفاظت از علائم تجاری را تعدیل کند و توسعه‌دهندگان اصلی را قادر می سازد حتی اگر نرم‌افزار از طریق فروشندگان دست دوم مستقل، مجدداً فروخته شود، رسمیت آن را دریافت کنند.

متخصصان محصول (Product specialists) : شرکتهایی که پروژه های خاص نرم‌افزاری را ایجاد، یا حفظ می‌کنند و از مجوز نرم‌افزارهای متن‌باز آزاد برای توزیع آن ها استفاده می‌کنند. درامدهای عمده از طریق خدماتی از قبیل آموزش و مشاوره فراهم می‌شود و از استراتژی های «بهترین دانش فعلی» و «بهترین کد فعلی» کار گروه نرم‌افزارهای متن‌باز اتحادیه اروپا پیروی می‌کنند. این موضوع این فرض را تایید می کند که مهمترین متخصصان آگاه در زمینه نرم‌افزار، آنهایی هستند که آن را توسعه داده‌اند، و به این شیوه می‌تواند خدماتی را با تلاشهای بازاریابی محدود برای آنها فراهم کند، بعد منفی مدل این است که ازآنجایی‌که تنها سرمایه‌گذاری مورد نیاز، تملک مهارت‌های خاص و متخصان در زمینه نرم‌افزار است، مرزهای محدودی برای ورود رقبای بالقوه ایجاد می کند.

تامین کنندگان پلتفورم: شرکت‌هایی که مجموعه پروژه های خدمات، ادغام، حمایت و انتخاب را ارائه می دهند، جمعا پلتفورمی آزمون شده و مورد تایید را شکل می دهند. در این مورد، حتی توزیع لینوکس به عنوان یک پلتفورم دسته بندی می‌شود. مشاهده جالب توجه این است که آن توزیع ها برای بعد قابل توجهی تحت مجوزهای نرم‌افزارهای متن‌باز آزاد خالص برای افزایش مشارکت های بیرونی توزیع شده‌اند و حفاظت کپیرایت را برای جلوگیری از کپی غیرقانونی تعدیل می‌کنند.

شرکتهای مشاوره/انتخاب: شرکت‌ها در این دسته لزوما توسعه دهنده نیستند اما خدمات ارزیابی/انتخاب و مشاوره‌ای برای حوزه گسترده ای از پروژه ها را به شیوهای که به نقش تحلیلگر نزدیک است، فراهم می‌کنند. ازآنجایی‌که نتایج و فرآیند ارزیابی معمولا یک دارایی اختصاصی هستند، این شرکت‌ها تمایل دارند اثر بسیار محدودی بر جوامع نرم‌افزاری متن‌باز آزاد داشته باشند.

شرکت‌های باقی مانده تعداد بسیار اندکی هستند که هرگونه برون یابی را امکان‌پذیر می سازند اما این همجنین نشان میدهد که مدل کسب و کار غیررقابتی ممکن است در بازارهای فرعی یافت شود. برای مثال، بنیاد مازیلا مقدار جزئی درآمد از همکاری با موتور جستجوی گوگل (با برآورد ۷۲ میلیون دلار در ۲۰۰۶) به دست آورد، در حالیکه SourceForge/OSTG اکثریت درآمد خود را از فروش تجارت الکترونیک سایت وابسته ThinkGeek به دست می آورد.

• شش مدل کیفی نرم افزار متن باز بخش 6 - مقاله 1
• چارچوب احتمالی مدلهای کسب و کار متن باز بخش 4 - مقاله 2

مراجع

1. David L. Olsona, Bjorn Johanssonb, Rogerio Atem De Carvalhoc (2015),Open source ERP business model framework, published in Robotics and Computer-Integrated Manufacturing Available online (1 October 2015), pp
2. Wright, S.A. ; Stand. & Ind. Alliances, AT&T, Atlanta, GA, USA ; Druta, D (2014) Open source and standards: The role of open source in the dialogue between research and standardization, published in Globecom Workshops (GC Wkshps), ( 8-12 Dec. 2014 ), pp. 650 - 655
3. Kenett, R.S. ; KPA Group, Raanana, Israel ; Franch, X. ; Susi, A. ; Galanis, N (2014), Adoption of Free Libre Open Source Software (FLOSS): A Risk Management Perspective ,published in Computer Software and Applications Conference (COMPSAC), 2014 IEEE 38th Annual (21-25 July 2014 ), pp. 171 - 180
4. Adewole Adewumi, Sanjay Misra, Nicholas Omoregbe (2013), A Review of Models for Evaluating Quality in Open Source Software, IERI Procedia, International Conference on Electronic Engineering and Computer Science (EECS 2013), Volume 4, 2013, Pages 88–92
5. Tina Saebia, Nicolai J. Foss, Business models for open innovation: Matching heterogeneous open innovation strategies with business model dimensions, European Management Journal, Volume 33, Issue 3, June 2015, Pages 201–213
6. Heidi J. C. Ellis, Gregory W. Hislop, Stoney Jackson, Lori Postner (2015), Team Project Experiences in Humanitarian Free and Open Source Software (HFOSS), ACM Transactions on Computing Education (TOCE), Volume 15 Issue 4, December 2015, Article No. 18
7. Peter C. Rigby, Daniel M. German, Laura Cowen, Margaret-Anne Storey (2014), ACM Transactions on Software Engineering and Methodology (TOSEM) - Special Issue International Conference on Software Engineering (ICSE 2012) and Regular Papers, Volume 23 Issue 4, August 2014, Article No. 35
8. Tanmay Bhowmik, Nan Niu, Prachi Singhania, Wentao Wang (2015), On the Role of Structural Holes in Requirements Identification: An Exploratory Study on Open-Source Software Development, ACM Transactions on Management Information Systems (TMIS), Volume 6 Issue 3, October 2015, Article No. 10
9. Schief, M. Buxmann, P. (2012) Business Models in the Software Industry, System Science (HICSS), 2012 45th Hawaii International Conference on, 4-7 Jan. 2012, Pages 3328 - 3337