دریای عمان

دریای عُمان در جغرافیای امروز به پهنه‌ای آبی گفته می‌شود که خلیج فارس را از طریق شرق تنگه هرمز به دریای عرب یا دریای مکران وصل می‌کند. سواحل شرقی ایران در شمال این دریا وسواحل شمال عمان و بخش کوچکی از امارات در جنوب آن جای دارند

تاریخچه

دریای عُمان در واقع خلیج تنگه هرمز تا دریای مکران است و دریای مکران با جغرافیای دریای عمان متفاوت است دریای مكران، پهنه آبی است که امروزه در نقشه های جغرافیایی از آن با نام دریای عرب یاد می شود این پهنه آبی دریای عمان و خلیج فارس را به اقیانوس هند متصل می‌کند. در شرق آن آبهای ساحلی هندوستان و در شمال آن سواحل پاکستان و ایران و در جنوب آن عمان و امارات متحده عربی قرار دارند.این دریا را در بسیاری از منابع تاریخی قرون وسطی دریا فارس و دریا اخضر نیز نامیده اند. در بعضی منابع اروپایی قدیم با نام دریای اریتراس نیز یاد شده است. اما در جغرافیای جدید دریا عرب - دریا عمان و خلیج فارس سه منطقه جداگانه هستند و مردم پاکستان به بخش ساحلی خود دریای مکران می گویند. نام این دریا توسط پارسیان مكران نامیده می‌شد. حاكمیت بی چون و چرای ایران در دو سوی آب های خلیج فارس و دریای مكران( عمان) و جزایر این دو دریا در طول تاریخ چند هزار ساله مسأله‌ای انكارناپذیر است. در قدیم این دریا با تمام گستره آب های جنوبی ایران همراه با همه آب های شمال اقیانوس هند تحت سیطره ایرانیان باستاندریای پارس نیز نامیده می‌شده است. وسعت طول ساحل ایران در امتداد دریای عمان، از خلیج گواتر تا بندر عباس، 784 کیلومتر است. سواحل جنوبی ایران از تنگه هرمز تا بندر گواتر مجاور آن است و این مسافت نیمی از سواحل جنوبی ایران را تشکیل می‌دهد . عرض آن از دماغة حد (رأس الحد)، در شمال شرقی کشور عمان ، تا بندر گَواتِر، در منتهی الیه جنوب شرقی ایران (در مرز ایران و پاکستان )، حدود 320 کیلومتر و طول آن حدود 560 کیلومتر است. مساحت آن 903 هزار کیلومتر مربع است در مقابل عمق آن از خلیج فارس بیشتر است.

ریخت شناسی

عمق این دریا در اطراف چاه‌بهار حدود 3398 متر است. هرچه به سوی غرب پیش برویم، عمق آن به سرعت کم می‌شود تا جایی که در نزدیکی تنگه هرمز به 73 متر می‌رسد.

دمای آب

مدار رأس‌السرطان از شمال آن عبور می‌کند و از این رو این دریا در منطقه گرم کره زمین واقع است حداکثر درجه حرارت سطح آب در مرداد ماه 33 درجه و در دی ماه دست کم 19.8 درجه است.

بادها

جریانها و بادهای موسمی اقیانوس هند (Monsoons) به نامهای بادهای موسمی جنوب غربی (sw) و بادهای موسمی شمال شرقی (NE) برروی دریای عمان نیز تاثیر بسزایی دارند. در تابستان به سبب گرم بودن خشکی، بادهای مرطوب از روی سطح دریا به سمت خشکی روان شده و برعکس در فصل زمستان باد از طرف خشکی به طرف دریا کشیده می شود. در منطقه شمال اقیانوس هند(دریای عرب) و دریای عمان بادهای موسمی شمال شرقی ضعیف می باشد. براساس تغییرات کم وبیش محسوس در وضعیت آب و هوایی کره زمین ، از نیمه دوم اردیبهشت تا اوایل خرداد زمان شروع بادهای موسمی جنوب غربی می باشد که به موازات سواحل سومالی و دریای عرب به طرف چپ منطقه باعث بوجود آمدن جریانات فراچاهنده شدید در دوره بادهای موسمی جنوب غربی تا پایان شهریورومهر ماه می شود. حداکثر شدت این جریان در تیر و مرداد ماه می باشد. از نیمه دوم آبان تا نیمه اول اسفند ماه حالت عکس رخ می دهد و چون هوای خشکی سردتر از آبهای سطح دریا می باشد، بنابراین باد به سمت دریا جریان می یابد. بادهای موسمی شمال شرقی را ایجاد می کنند ومتعاقبا جریان شمال استوایی ظاهر می شود . طی ایجاد بادهای موسمی شمال شرقی ، جریان آب از شرق به غرب به سمت شمال استوا در جریان است. این جریان از نیمه دوم آبان شروع شده و در ماههای بهمن و اسفند به حداکثر شدت خود می رسد ودر فرودین فروکش می کند. در نیمه دوم آبان تا نیمه دوم دی ، شاخه قوی تری از این جریان به سمت شمال ، در طول سواحل غربی کشور هند ، حرکت می کند و آبهایی با درجه شوری پایین را از خلیج بنگال به شرق دریای عمان حمل می کند . زمین شناسی چنان چه نقشه کره زمین را در دوره کامبرین (500 میلیون سال پیش) مطالعه کنیم پوسته جامد زمین قاره واحدی است که در آن دو شکاف در مناطق استوایی آن زمان یعنی نخست بین آمریکای شمالی و اروپا و دیگر بین قاره آسیا و قاره قطب جنوب وجود دارد. آب از این شکافها و اقیانوسهای اطراف به زمینهای پست داخل قاره راه یافته و حوضه های داخلی ایجاد کرده است. در آغاز دوران دوم (حدود 140 میلیون سال پیش) شکاف بین اروپا و آمریکا وسیعتر شده و شکاف هند و استرالیا آفریقای جنوبی و هندوستان را دور زده و زمینه تشکیل اقیانوس هند را فراهم ساخته است. در آغاز دوران سوم (حدود 45 میلیون سال پیش) حوضه اقیانوس اطلس پیدا شده، آمریکای جنوبی از آفریقا جدا گشته و استرالیا از قاره قطب جنوب دور افتاده و به سوی شرق روان گردیده و اقیانوس هند تشکیل یافته است وشکاف بین آسیا و آفریقا، مقدمه پیدایش دریای مکران (دریای عمان) را می رساند. در اواسط دوران سوم (35 میلیون سال پیش )، شکاف عمان گسترش یافته ، شبه جزیره هندوستان ابتدا به سوی شرق، سپس به شمال بالا رفته است ودنباله شکاف عمان به صورت خلیج باریکی، شروع پیدایش خلیج فارس را می رساند.

دریای عُمان در جغرافیای امروز به پهنه‌ای آبی گفته می‌شود که خلیج فارس را از طریق شرق تنگه هرمز به دریای عرب یا دریای مکران وصل می‌کند. سواحل شرقی ایران در شمال این دریا وسواحل شمال عمان و بخش کوچکی از امارات در جنوب آن جای دارند موقعیت جغرافیایی عمان

از شمال به سواحل ایران و از جنوب به دریای عربستان و کشور عمان محدود است، و مدار رأس السرطان از جنوب آن می‌گذرد. عرض آن از دماغه حد (رأس الحد)، در شمال شرقی کشور عمان، تا بندر گَواتِر، در منتهی الیه جنوب شرقی ایران، حدود ۳۲۰ کیلومتر و طول آن حدود ۵۶۰ کیلومتر است. در شمال غربی از طریقِ تنگه هرمز، در شمال شبه جزیره مُسَندَم (رأس مسندم)، به خلیج فارس می‌پیوندد.

موقعیت جغرافیایی دریا عمان[ویرایش] ________________________________________

از شمال به سواحل ایران و از جنوب به دریای عربستان و کشور عمان محدود است، و مدار رأس السرطان از جنوب آن می‌گذرد. عرض آن از دماغه حد (رأس الحد)، در شمال شرقی کشور عمان، تا بندر گَواتِر، در منتهی الیه جنوب شرقی ایران، [۱] حدود ۳۲۰ کیلومتر و طول آن حدود ۵۶۰ کیلومتر است. در شمال غربی از طریقِ تنگه هرمز، در شمال شبه جزیره مُسَندَم (رأس مسندم)، به خلیج فارس می‌پیوندد.

بندرهای دریا عمان[ ________________________________________

بندرهای آن در جنوب (در سواحل کشور عمان) صُور، مسقط، مَطرَح، خابورَه و صُحار است.

موقعیت جغرافیایی جزایر قشم وهرمز و بندرعباس نسبت به دریا عمان[ویرایش] ________________________________________

جزایر قشم و هرمز در جانب شمال غربی آن، در مدخل خلیج فارس، و بندرعباس در ساحل ایران در چهارده کیلومتری شمال غربی جزیره هرمز قرار دارد.

مکان کشور مزون در دریا عمان[ویرایش] ________________________________________

از قدیم در ساحل جنوبی آن، کشور مَزْون (نام فارسی عمان) قرار داشت که مرکز آن صحار بود و ظاهراً نخستین ساکنان آن از اقوام غیر عرب بودند.

← دین و تابعیت کشور مزون مزون که مدتی عیسویت در آن رایج بود و اسقف نشین داشت، چندی تابع ایران بود و مردم آن مذهب زرتشتی داشتند، و هنگام حمله اعراب دولتی مستقل داشت. [۲]

هرموز قدیم[ویرایش] ________________________________________

مدتی دریاهای کرانه های جنوبی ایران، در سواحل شهرستانهای چاه بهار و جاسک و میناب و گاهی بندرعباس (هرموز قدیم)، دریای مُکران و دریای کرمان خوانده می‌شد.

فاصله بندرها و کرانه های ایرانی دریای عمان[ویرایش] ________________________________________

فاصله بندرها و کرانه های ایرانی دریای عمان (مکران) به خط مستقیم از مشرق به مغرب به این شرح است: از بندر گواتر تا چاه بهار حدود نود کیلومتر (بندر تیز یا طیس در پانزده کیلومتری شمال بندر چاه بهار و بندر کُنارَک در حدود ۶۵ کیلومتری مغرب بندر چاه بهار، در حاشیه غربی خلیج چاه بهار قرار گرفته است)؛ از چاه بهار تا بندر جاسک حدود ۲۹۰ کیلومتر؛ از بندر جاسک تا دماغه کوه (رأس الکوه) حدود پنجاه کیلومتر؛ از رأس الکوه، که ساحل به سوی شمال امتداد می‌یابد، تا مصب رود میناب حدود ۱۴۵ کیلومتراست.رود میناب (شاید خوریتاب) را با رود آنامیس که، به روایت مورخان یونانی، نِئارخوس، سردار اسکندر، حدود ۳۰۰، ۲ سال پیش در کنار آن پیاده شد و به اردوگاه اسکندر در داخل ایران رفت، مطابق می‌دانند. [۳] [۴] [۵]

فاصله شهرمیناب تا رأس خلیج فارس[ویرایش] ________________________________________

فاصله شهرمیناب تا رأس خلیج فارس (بندرعباس) از جاده اصلی (آسفالته) به حدود ۱۰۴ کیلومتر می‌رسد.در این فاصله، بخش بیابان از شهرستان میناب قرار دارد که آخرین قسمت کرانه ایران در ساحل دریا عمان است.

آب و هوای دریای عمان[ویرایش] ________________________________________

آب و هوای دریای عمان، به لحاظ قرار گرفتن در شمال مدار رأس السرطان گرم و عمدتاً متأثر از آب و هوای استوایی است. نام دریای عمان پیش از اسلام بدرستی روشن نیست.

نخستین بازدیدکننده‌گان دریا عمان[ویرایش] ________________________________________

به نقل از هرودت، در ۵۱۲ ق م، نخستین بار ناوگان داریوش بزرگ به دریا سالاری اِسکیلاس یونانی از رود سند وارد دریای اریتره (دریای احمر و دریا عمان و خلیج فارس) شد و سواحل مکران و عربستان (عمان) را بازدید کرد. [۶] [۷] در قرن چهارم هجری، دریای عمان جزو دریای اعظم به شمار می‌آمد و هر بخشی از دریای اعظم به نام ناحیه یا شهری که در کنار آن قرار داشت خوانده می‌شد؛ مانند دریای پارس، دریای بصره و دریای عمان. [۸] [۹]

رونق بازرگانی بندر عمان[ویرایش] ________________________________________

ظاهراً به لحاظ رونق بازرگانی بندر و شهر عمان در دوره اسلامی، دریاعمان نیز اهمیّت یافت؛ زیرا، در آن دوره شهر عمان (و بندر) بارکده جهان به شمار می‌آمده و ظاهراً با بندر تیز در خلیج فارس ارتباط دایمی داشته است.بازرگانان آن توانگرترین تجار شهرها بودند و از مغرب و مشرق و جنوب و شمال کشتیها به آن‌جا می‌آمدند. [۱۰] دریای سبز یا دریا اخضر یا خلیج اخضر، که امروز کمابیش مطابق با دریای عربستان است، در جنوب آن قرار داشت. [۱۱]در زمانهایی دریای عمان و دریای فارس را یکی می‌دانستند و سواحل جنوب شرقی ایران دریا مکران و دریا کرمان خوانده می‌شد.

موقعیت جغرافیایی دریا مکران[ویرایش] ________________________________________

دریا کرمان (از مشرق) به دریا مکران پیوسته بود و (از مغرب) از جزیره کیش فراتر می‌رفت و قسمتی از دریا فارس را هم در بر می‌گرفت.دریا مکران (از مشرق) به دریا سند و (از مغرب) به دریا کرمان پیوسته بود. [۱۲] ظاهراً گاهی قسمت جنوبی این دو دریا را دریا عمان می‌خواندند.

بارکده کرمان و هرموز[ویرایش] ________________________________________

بارکده کرمان (در دریا کرمان)، هرموز (هرمز) و بارکده مکران (در دریای مکران) بندر تیز بود.

← موقعیت اقتصادی بارکده کرمان از مطالب کتاب افضل الدّین کرمانی (پیش از حمله مغول) چنین برمی آید که در آن دوره بندر تیز، بارکده مکران، بندر بینِ قاره ای محسوب می‌شد؛ در افریقا با مصر و حبشه و زَنج (زنگبار) و در آسیای مرکزی با هند و سند و در خاورمیانه با کشورهای عربی مانند عُمان و دریاین مناسبات تجاری داشته است.در این دوره ازمکران فانید (= شکر) و قند صادر می‌شد و مشک و عنبر و پارچه های مخملی لطیف و نیل و محصولات دیگر در تیز داد و ستد می‌شد.

اهمیت دریای عمان[ویرایش] ________________________________________

دریای عمان، به لحاظ آن‌که بخشی از راه مواصلاتی خلیج فارس و مناطق نفت خیز آن با اقیانوس هند، شرق دور، افریقای شرقی، دریای مدیترانه و اروپاست، از نظر اقتصادی و سوق الجیشی اهمیّت بسیار دارد. طبق مقررات قانون نفت، مصوّب مرداد ۱۳۳۶، فلات قاره ایران در دریای عمان نیز مانند خلیج فارس تابع مقررات قانون نفت ایران شد. [۱۳] شرکت شیلات ایران در کرانه های شمالی دریا عمان تأسیساتی دارد.

اهمیت تاریخی باستانی این منطقه

بر اثر حفریات باستان شناسان در کرانه های جنوبی شهرستانهای چاه بهار و جاسک و میناب، که در ارتفاع کمتر از دویست متر قرار دارد، در شمال غربی شبه جزیره کنارک و کرانه رودی در جنوب آبادی سَدَیچ (حدود صد کیلومتری شمال شرقی شهر جاسک) و در ده کیلومتری جنوب شرقی آبادی کوهستک (حدود ۴۸ کیلومتری جنوب شهر میناب) آثار باستانی ما قبل تاریخ پیدا شده است؛ آثار یافته شده در سدیچ متعلق به ۵۰۰، ۶ تا ۵۰۰، ۷ سال پیش از میلاد و در کنارک متعلق به دوره دیرینه سنگی میانه یا عصر حجر قدیم وسطی است.(برای آگاهی از اهمیّت نظامی و بازرگانی این دریا در دوره های تاریخی، و نقش آن به عنوان گذرگاهی مهم رجوع کنید به دریافارس؛ خلیج فارس).