رصد خانه فناوری اطلاعات

رصد فناوری همانند رصد ستارگان، میتواند به ما در شناخت قواعد و الگوهایی که در دنیا وجود دارد و در نهایت برنامه ریزی بهتر کمک کند. اما این رصد برخلاف نمونه مشابه آن (در خصوص ستارگان) یک پدیده طبیعی نیست، بلکه یک پدیده ساخت بشر است که اگرچه بر اساس سنت های الهی در راستای اراده خدا (بصورت یک نظام هماهنگ در سطح کلان) پیش می رود، اما در سطح خرد، محدود به زمان و مکان، در اختیار بشر قرار دارد. بنابراین در همین سطح هم برای افقی محدود (معمولا 20 الی 25 سال) قابل بررسی و برنامه ریزی است.

در حال حاضر یکی از اقدامات مهم در حوزه پیشتازی علم و فناوری در دنیا، رصد فناوری خصوصا در حوزه فناوری اطلاعات است. کشف گرایش های نوظهور در فناوری و کاربری آن، میزان بلوغ آنها، تغییرات احتمالی در آینده و سرمایه گذاری در توسعه آنها نیازمند برنامه ریزی دقیق در حوزه رصد فناوری است. شرکت های تحقیقاتی بسیاری در دنیا در حوزه های علمی و تجاری این فعالیت ها را انجام می دهند. در کشور آمریکا به عنوان پیشتاز در حوزه فناوری اطلاعات سرمایه گذاری بسیار زیادی در حوزه رصد فناوری از نظر علمی و تجاری مشاهده می شود. فعالیت تخصصی برخی از این شرکت ها نشان می دهد که حوزه رصد فناوری خود به تنهایی به یک علم تبدیل شده است که بر حسب میزان بلوغ می توان مشاهدات دقیق تری انجام داد. این علم به ما کمک می کند که بتوانیم راه های میانبر را سریعتر پیدا کنیم و بتوانیم گام های موثر تری برای پیشرفت در حوزه فناوری اطلاعات برداریم.

برنامه رصد بر اساس مدل تدوین شده در اینجا و بر اساس دانش آزاد در حال پیگیری است. اگر فکر میکنید کار دیگری باید انجام شود، میتوانید تغییرات مورد نیاز را در اینجا اعمال نمایید یا در صفحه بحث مطرح نمایید.

مدل های رصد

دو رویکرد مختلف برای رصد وجود دارد که در اینجا مورد بررسی قرار گرفته است:

1. رصد برای تقلید و یا الگو برداری (Look and Feel)
2. رصد برای بهبود (رقابت یا مشارکت)

کشورهای در حال توسعه عموما جزء گروه اول هستند. بدلیل اینکه صاحب فناوری نبوده و بیشتر مصرف کننده هستند. این کشورها اگر بخواهند فعالیت مشابه آنچه در دنیا انجام میشود را انجام دهند، ضمن هدر رفت زمان و هزینه، به مرور توان رقابت یا حضور در عرصه فناوری را از دست میدهند. زیرا آینده ای را دنبال می کنند که کشورهای صاحب فناوری ترسیم میکنند و به مرور فاصله آنها بیشتر می شود. اگر کار مفیدی هم انجام شود، در راستای پیشبرد فعالیت کشورهای صاحب فناوری مورد بهره برداری قرار خواهد گرفت و نه نیاز داخل.

کشورهای صاحب فناوری و پیشرفته جزء گروه دوم هستند و ضمن اینکه راهبری فناوری را بر عهده دارند، با مطالعه رقبا و یا دیگر کشورهای صاحب فناوری، سعی میکنند الگوهای مثبت را شناسایی و مورد استفاده قرار دهند و بنابراین به سمت تکامل بیشتر پیش می روند و فاصله خود را با مجموعه های در حال توسعه افزایش میدهند. (مشابه رابطه بین فقیر و غنی، میتوان رابطه بین این دو را تعریف کرد). بنابراین نقشه راه برنامه رصد می بایست متناسب با مدل دوم طراحی شود تا بتواند منجر به پیشرفت شود.

سطوح رصد

در رصد فناوری هر چه به سطوح بالاتر برویم، دید بهتری در خصوص چگونگی راهبری فناوری و پیشبینی آنچه در آینده رخ می دهد بدست خواهد آمد.

• سطح 1 (سطح اجرایی و عملیاتی، مساله، کاربرد، ابزار، فناوری) : این سطح را میتوان با بررسی فعالیت افراد فنی، توسعه دهنده، محققین و دانشمندان، شرکت ها و استارتاپ ها و ... از طریق وبلاگها، رزومه، شبکه های اجتماعی و ... رصد کرد. ولی دانشی که بدست می آید برای پیش بینی آینده دور کافی نیست. مگر اینکه حجم زیادی از فعالیت ها برای مدت طولانی رصد شود. در این سطح توان پیش بینی آینده در حد 1 یا 2 سال امکان پذیر است.
• سطح 2 (سطح کسب و کار): این سطح را میتوان با بررسی فعالیت مدیران ارشد، مسئولین شرکت ها و نهادهای مهم و تاثیرگذار (در سیاست گذاری یا پیشبرد فناوری) رصد کرد. دانشی که بدست می آید برای پیش بینی آینده 2 الی 5 سال میتواند مفید باشد.
• سطح 3 (سطح صنعت): این سطح را میتوان با بررسی فعالیت مجموعه عوامل درگیر در یک صنعت (دولت، صنعت، دانشگاه، مصرف کننده) رصد کرد. دانشی که بدست می آید برای پیش بینی آینده 5 الی 10 سال میتواند مفید باشد.
• سطح 4: (سطح حاکمیتی): افق دید بر حسب اسناد چشم انداز 10 تا 20 سال است.
• سطح 5: (سطح جهانبینی یا فلسفی): افق دید بیش از 20 سال است.

سازوکارهای برنامه رصد

رصد فناوری بطور کلی نیاز به سازوکارهایی دارد که باید به طور صحیح به آنها پرداخته شود:

1. شناخت مبادی تولید علم و فناوری و یا سرمایه گذاری (دانشگاه ها، شرکت ها، دولت ها، شخصیت های تاثیرگذار و ...)
2. شناخت ابزارهای انتشار اطلاعات (وب سایتها، بلاگها، شبکه های اجتماعی، فیدهای خبری، همایش ها و ...)
3. ایجاد مکانیزم های پایش مبادی تولید علم
4. ایجاد مکانیزم های دریافت و پردازش اطلاعات به صورت مستمر
5. ایجاد مکانیزم های تولید محتوا

نکته مهم در اینجا این است که فرآیند رصد فناوری نباید به یک فعالیت روتین برای ارائه گزارش¬های آماری تبدیل شود، بلکه باید به صورت پویا و پیش فعال نسبت به تولید محتوا، اثرگذاری در بومی سازی فناوری در کشور و دریافت بازخورد و بهبود سازوکارهای رصد اقدام شود. همچنین شاخص هایی به منظور موفقیت مکانیزم رصد در جامعه تعیین شود.

استراتژی رصد فناوری

برای اجرایی کردن سازوکار رصد فناوری، سه استراتژی مطرح است:

1. طراحی و پیاده سازی سازوکار رصد فناوری در ابتدا و سپس آغاز رصد
2. آغاز رصد و طراحی و پیاده سازی سازوکار رصد فناوری بطور موازی
3. طراحی و پیاده سازی سازوکار اولیه رصد فناوری و سپس آغاز رصد و تکمیل فرآیند بصورت موازی

بر اساس بررسی ها انجام شده، استراتژی 1 ممکن است زمان زیادی به طور بینجامد، ضمن اینکه اقدامات زیادی انجام میشود که ممکن است لزوما به خروجی مناسب منتهی نشود. استراتژی 2 ممکن است بدلیل عدم برنامه ریزی صحیح در ابتدا منجر به انجام فعالیت هایی شود که امکان استفاده موثر از آنها وجود نداشته باشد و سبب هدر رفت زمان، هزینه و ابزارها شود. بنابراین بنظر میرسد طبق استراتژی 3 بهتر است ابتدا تحلیل مناسبی انجام شده و مدل کلان رصد فناوری ایجاد شود و سپس با آغاز رصد فناوری، نسبت به تکمیل جزئیات مدل اقدام شود.

مدل تیم اجرایی

برای اجرایی کردن سازوکار رصد فناوری، در سطح عملیاتی می­توان به چند شکل عمل کرد:

1. بکارگیری یک تیم ثابت جهت رصد فناوری
2. بکارگیری یک تیم متغییر جهت رصد فناوری
3. بکارگیری ترکیبی از یک تیم ثابت و یک تیم متغییر

بدلیل اینکه فناوری ماهیت پویا دارد، راهکار1 بنظر میرسد که چندان مناسب نخواهد بود. زیرا یک تیم ثابت حتی اگر با دریافت آموزش مطالب جدید را یاد بگیرند، در نهایت علایق و تخصص محدود دارند و معمولا یک طیف خاص از فناوری را بیشتر مورد توجه قرار می دهند و یا بررسی ها به صورت سطحی انجام می­شود. این نتیجه با اصل رصد فناوری سازگاری ندارد. بکارگیری یک تیم متغییر میتواند از این جهت که ابعاد مختلف فناوری رصد شود موثر باشد، اما بدلیل عدم ثبات نیروها، یکپارچگی در فعالیت ها برقرار نمیشود و امکان ایجاد یک سازوکار مشخص در رصد فناوری وجود نخواهد داشت. بنابراین بهتر است که بر حسب نوع فعالیت ها ترکیبی از یک تیم ثابت جهت هدایت نظام کلی رصد فناوری و یک تیم متغییر جهت پوشش دادن طیف گسترده تری از فناوری ها ایجاد شود. همچنین می توان در حوزه های مختلف به صورت عمیق تر تحقیقات را پیش برد.

برای اجرای راهکار 3 میتوان از مدل مبتنی بر جامعه در حوزه نرم افزارهای کدمتن باز استفاده کرد. در این مدل معمولا یک مجموعه مشخص حمایت از پروژه را در سطح کلان بر عهده می­گیرند و سپس افراد بر حسب علاقه جامعه آن را شکل می­دهند. هر چه پروژه توانایی جذب افراد بیشتری را داشته باشد، آن جامعه بیشتر و بهتر شکل می­گیرد و به مرور مراحل تکامل خود را طی میکند. این مدل در حال حاضر در جامعه آزاد رایانش ابری ایران ایجاد شده است که میتوان از ظرفیت ایجاد شده در آن برای تشکیل تیم متغییر استفاده کرد.

مدل اجرایی

مدل اجرایی رصد فناوری مبتنی بر مجموعه ای از فعالیت ها میباشد که در دو دسته اصلی و پشتیبانی به صورت زیر پیشنهاد میشود:

فعالیت های اصلی

1. ایجاد کارگروه های تخصصی در جامعه به صورت آزاد و عمومی
2. ایجاد کارگروه تولید محتوا در جامعه
3. ایجاد کارگروه ویژه مدیریت برنامه رصد فناوری در جامعه
4. تهیه گزارش های تحقیقاتی در کارگروه های تخصصی (گزارش، اسلاید، خبر، ...)
5. تولید محتوا متناسب با گزارشهای تولید شده در کارگروه مربوطه در قالب های مختلف (اینفوگرافی، عکس، انیمیشن، ...)
6. ارائه محتوا و گزارش های تحقیقاتی در جلسات عمومی جامعه و نیز انتشار نتایج در سایت جامعه برای اعضا
7. جمع بندی و ارائه گزارش به مجموعه حامی برنامه رصد توسط کارگروه مدیریت برنامه
8. انتشار محتوای تولید شده به روش های مختلف (وبلاگ، شبکه های اجتماعی و ...) با هدف فرهنگ سازی و ارتقای دانش عمومی

فعالیت های پشتیبانی

1. تامین محل برگزاری جلسات
2. بکارگیری حداقل یک نیروی ثابت در مجموعه جهت انجام امور ستادی
3. تامین هزینه های مربوط به کارگروه ها و برنامه های تولید محتوا توسط مجموعه حامی برنامه رصد

انواع فرمت های خروجی برنامه رصد

بر حسب میزان پردازش انجام شده بر روی گزارش های تهیه شده و اعتبار تامین شده برای تولید محتوا، امکان ارایه خروجی به فرمت های زیر وجود خواهد داشت:

1. گزارش های خبری
2. گزارش های تحلیلی
3. اسلاید و ارایه
4. وبینار، پادکست و ...
5. تصویر، بروشور، اینفوگرافی، ...
6. ویژه نامه
7. تیزر، کلیپ، انیمیشن و ...

مدل هزینه در جامعه

به منظور تامین هزینه های مربوط به برنامه رصد، مبتنی بر مدل جامعه محور و تشکیل کارگروه های مختلف، موارد زیر که در دو دسته هزینه های ثابت و هزینه های متغییر (سرمایه درگردش) قرار گرفته اند پیشنهاد میشود. پس از بازخورد اولیه در یک دوره آزمایشی میتوان نسبت به اصلاح این موارد اقدام کرد.

هزینه های ثابت اصلی

1. تامین هزینه های مربوط به تشکیل کارگروه اصلی مدیریت برنامه رصد در جامعه، جهت هماهنگی برگزاری جلسات و تشکیل کارگروه­ها، مدیریت جلسات و کارگروه ها، تامین ابزارها، الگوها، استانداردهای مورد نیاز و ... بصورت ثابت و ماهیانه (ماهیانه 3 میلیون تومان بعلاوه 500 هزار تومان به ازای تشکیل هر کارگروه تخصصی برای ایجاد یک حوزه رصد جدید)

این هزینه ها عمدتا بخاطر سربار برنامه ریزی و هماهنگی بین فعالیت های داخل هر کارگروه می باشد که در یکسال معادل ۳۶ میلیون تومان برای کارگروه مدیریت و حدود ۵ میلیون تومان با تخمین ایجاد ۱۰ کارگروه تخصصی می باشد. کارگروه های تخصصی بر حسب نیاز ایجاد خواهند شد. وزن کلی این هزینه ها در برنامه رصد پس از یکسال میبایست به کمتر از ۱۰ درصد کل هزینه ها برسد.

هزینه های متغییر (سرمایه در گردش)

این هزینه ها پس از تجاری سازی نتایج، قابل بازگشت می باشند.

1. تامین هزینه های مربوط به تهیه گزارش و ارائه آن توسط اعضا در کارگروه های تخصصی (بر حسب تعیین کارگروه رصد، میانگین 250 هزار تومان به ازای هر گزارش خبری و 500 هزار تومان برای هر گزارش تحلیلی)
2. تامین هزینه­ های مربوط به تولید محتوای چندرسانه­ای (بر حسب نوع محتوا)

مدل درآمدی

فرض بر این است که در حالت پیش فرض همه محتوای تولید شده با هدف فرهنگ سازی و به صورت رایگان در اختیار عموم قرار داده شود. اما در صورت نیاز به تجاری­سازی تحقیقات انجام شده، برنامه های زیر پیشنهاد می­شود.

1. ارائه محتواهای چندرسانه ای و کسب درآمد از طریق فروش محتوا، حق عضویت و یا جذب تبلیغات
2. انتشار یک ویژه نامه در حوزه رصد فناوری و کسب درآمد از طریق فروش، حق عضویت و یا جذب تبلیغات
3. برگزاری دوره های آموزشی متناسب با فعالیت کارگروه های تخصصی
4. بازاریابی و فروش محتوای چند رسانه ای تولید شده به رسانه های عمومی

با توجه به اینکه جامعه با هدف بسترسازی و به صورت غیرانتفاعی فعالیت می­کند، فرض بر این است که موارد درآمدی مربوط به فعالیت مستقیم جامعه در داخل خود آن هزینه می­شود. مگر فعالیت­هایی که بطور خاص سفارش داده شده باشد و صریحاً اعلام شده باشد که خروجی آن باید تنها در اختیار بهره بردار قرار داده شود. به عبارت دیگر چنانچه موارد فوق توسط جامعه انجام شوند، درآمد آن در خود جامعه هزینه خواهد شد.

سایر موارد

به منظور توسعه فضای رصد، سعی می­شود 8 ماه پس از شروع فعالیت کارگروه و تثبیت مدل فعالیت، از مدل های جدید برای مدیریت محتوا، فرهنگ سازی و ارتقای سطح دانش عمومی استفاده شود که در صورت نیاز به تامین اعتبار، متعاقباً محاسبه و اعلام خواهد شد. مثلا موارد زیر در نظر گرفته شده است:

1. بکارگیری فناوری واقعیت افزوده در تولید محتوا
2. استفاده از هستان شناسی و مدلهای مفهومی برای مدیریت دانش
3. طراحی رویدادهای رقابتی، مسابقات آینده نگری، نمونه سازی، ارائه Vision و ...

حامیان برنامه رصد

در حال حاضر مجموعه های زیر در برنامه رصد مشارکت دارند:

1. جامعه آزاد رایانش ابری ایران
2. مرکز تحقیقات رایانش ابری دانشگاه صنعتی امیرکبیر
3. موسسه پژوهشی فناوری اطلاعات و ارتباطات طاها

خبرنامه های رصد

• خبرنامه رصد:رایانش ابری - شماره 1
• آرشیو خبرنامه های برنامه رصد

لینک های مرتبط

• رصد خانه رایانش ابری
• فرمت قرارداد حمایت از برنامه رصد

برخی ابزارها و منابع قابل بررسی

• http://www.apqc.org/process-classification-framework
• www.nitrd.org
• http://www.imd.org/uupload/imd.website/wcc/Roadmap.pdf