بررسی مدل های نشر الکترونیک

• موضوع: بررسی مدل های نشر الکترونیک
• تهیه کنندگان:

1. سیده ماریه معصومی
2. 'مونا مریدی
3. ساینا سرهنگیان
4. مهدی رودباری

• 
• 

مقدمه

امروزه بسیاری از شاخص های مهم آموزشی و فرهنگی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطی روز در ایران، با چالش های بسیاری دست وپنجه نرم می کند که ماحصل این تعامل، نه به سود فروشنده است و به نفع مصرف کننده. مسئله ی تجارت الکترونیک یا دولت الکترونیک، از مهمترین مسایل آی تی مدار هر کشور در حال توسعه به شمار می آید و برای رفع معضلات و تدوین بسترهای لازم، دولت ها اقدامات موثری صورت داده اند که نمونه های آسیای جنوب شرقی آن، بسیار است. اما ما با وجود کارشناسان و نخبگان و تجهیزات فراوان، هنوز به 1000 سایت دولتی نیمه فعال و چند هزار دستگاه ATM و چند قانون رسیده ایم. نشر الکترونیک یا E-publishing نیز، یکی دیگر از چالش های آی تی مدار مسایل فرهنگی کشور است. باگذر از عصر صنعتی به عصر دیجیتال،زنجیره ارزش و تولید در تمام صنایع در حال تغییر است.این قانون در مورد صنعت نشرنیز صدق می کند.ظهور اینترنت و خرید الکترونیکی از یک سو و ورود ابزارهای خوانش الکترونیک از سوی دیگر،ناشران را به سمت تعریف مدلی جدید از کسب و کارفراخوانده است.

تعریف نشر الکترونیک

تعریف نشر الکترونیک بسیار ساده است. هر اقدامی که باعث شود، تولید محتوا به صورت فرمت های الکترونیکی و غیرچاپی انجام شود، نشر الکترونیک تلقی می شود .این نشر، گاهی اوقات بر روی یک دیسکت یا یک سی دی یا شبکه محلی یا شبکه جهانی و بر روی سایت های وب است. حتی پیام های کوتاهی که از طریق پورتال های مختلف، بر روی تلفن های همراه منتقل می شود، شامل تعریف نشر الکترونیک و بالطبع، قانون و مقررات نشر الکترونیک می شوند. قدمت نشر الکترونیک در هر کشوری، با کشورهای دیگر متفاوت است. بنیان نشر الکترونیک را می توان در درون و برون سازمان های انتشاراتی، جست وجو کرد. در بعد درون سازمانی با دو مقوله مهم سر و کار داریم:

1. توانمندی های انتشاراتی و تولیدات فرهنگی یک کشور است که مشخص می کند در فلان کشور، چه تعداد کتاب خوان و ناشر و توزیع کننده وجود دارد.
2. توانمندی های نرم افزاری و سخت افزاری و بیش از همه، قابلیت های مدیریت نشر الکترونیک و هدایت صحیح آن است که در نهایت، مهندسی افکار عمومی را بر عهده می گیرد.

این دو مقوله، یعنی بک گراند نشر سنتی در یک کشور و توانمندی های نرم افزاری روز، اساس گسترش درون سازمانی نشر الکترونیک را در هر کشوری تعریف و تبیین می کند. حال پس از آماده شدن ابزار های نشر الکترونیک، وجود بستری پویا و آماده برای پذیرش این نوع نشر هزاره سوم، در بیرون سازمان های انتشاراتی نیاز است. چرا که بازار مصرف و نرخ نهایی فروش کالا یا به اصطلاح اقتصاددانان نرخ نهایی مصرف (MRC)، باید فراهم شود تا عرضه محصولاتی با فرمت جدید، قابل پذیرش بازار مصرف کننده قرار گیرد. نمی توان کشوری را در دنیا مشاهده کرد که در صنعت نرم افزار و صنعت چاپ و نشر سنتی، با ضعف های زیادی روبه رو است، اما در بخش نشر الکترونیک، حرف های زیادی برای گفتن دارد.

واقعیت ها

باید پذیرفت که بازگشت به مدل های مدرن یا پست مدرنی که امروزه، فناوری روز دنیا در عرصه های مختلف به سمت و سوی آن حرکت می کند، مدیون وضعیت سنتی traditional چندسده پایانی هزاره دوم (1700 تا 2000 میلادی) است. چرا که بر اساس یک استنتاج ساده می توان دریافت که ذهن فردی که دانشجوی دانشگاه است، با ذهن فردی که سال ها از کتاب و تحقیق و مطالعه دور مانده است، برای مطالعه یک کتاب تاریخی جدید پرفروش بیشتر آماده تر و جذاب است. این مسیله در بحث نشر الکترونیک نیز صادق است. در وضعیتی که کتاب و کتابخوانی در کشور جای خود را به روزنامه خوانی های پراکنده و مشاهده رسانه های جمعی با وقت بسیار زیاد داده است، تغییر در فرمت مطالعه، نمی تواند برای مصرف کننده بی انگیزه، خیلی جالب توجه باشد. بر اساس آمارهای جهانی، ایران در ردیف 10 کشور برتر دنیا در زمینه انتشار کتب با مضامین مختلف قرار گرفته است. اما متوسط مطالعه ایرانیان، چیزی حدود 20 دقیقه محاسبه شده است. در حالی که این رقم برای کشورهای اروپایی، بیش از 3 برابر این رقم است. بنابراین، وقتی کتابی با تیراژی حدود 2 تا 3 هزار نسخه منتشر می شود و حداقل برای فروش همین نسخه کتاب، ناشران، یک سال مالی را در نظر می گیرند و مصرف کننده بر اساس بودجه ماهانه خود، در سبد خرید ماهانه اش برای کتاب، هزینه ای در نظر نمی گیرد، تغییر در فرمت ارایه کتاب نیز چندان استقبالی نخواهد داشت. چرا که با هزینه هایی که مصرف کننده برای مطالعه کتاب در نظر گرفته است، و معمولاً این هزینه، از خرید نوشابه و سیگار و خوراکی های تفننی ماهانه بسیار کمتر است، رونقی در صنعت نشر الکترونیک به وقوع نمی پیوندد.

همان طور که کمتر از 15 سال ،کامپیوترهای شخصی و به اصطلاح نشر رومیزی همگانی شد،به زودی با دستگاه های کتاب خوان دیجیتالی،نشر بدون کاغذ، چهره صنعت نشر را دگرگون خواهد شد.نخستین نشانه های این دگرگونی عظیم پیش رو را می توان در کشور های صنعتی رصد کرد:افزلیش فوق انتظار کتاب فروشی های مجازی مانند آمازون و مشابه آن در فروش تک نسخه ای کتاب،تعطیلی پیاپی کتاب فروشی های بزرگ و معتبر و قدیمی در شهر های مختلف اروپا و به جای آن رونق گرفتن غرفه های عرضه کتاب در فروشگاه های بزرگ زنجیره های،کاهش مستمر بهای دستگاه های کتاب خوان و افزایش سریع تعداد عنوان هایی که نسخه های دیجیتالی ارزان قیمت آن به سهولت در معرض فروش قرار گرفته اند،طرح بحث های جدیبرای روشن شدن حقوق مولف و ناشر در عصر دیجیتال

کتاب دیجیتال و مدل های درآمدی جدید

کتاب الکترونیک شکل دیجیتالی کتاب چاپی است که از طریق اینترنت توزیع می شود.این فایل ها می تواند بر روی کتابخوان های الکترونیک،تبلت ها،رایانه های شخصی و تلفن های هوشمند خوانده شوند.کتاب الکترونیک می تواند در گستره متنوعی از فرمت های نرم افزاری تولید شود. در اروپا که فضای کتب الکترونیک و کتابخوان الکترونیک کمتر توسعه پیدا کره است،ناشران در حال بررسی فرمت های مختلف برای ارائه به مشتریان هستند.این قالب ها برای مشتریان مهم هستند در حالی که شرکت های کمی در اروپا،ابزار هایی با کاربردهای چندگانه برای استفاده از کتب الکترونیک ارائه داده اند.در این زمان فرمت های PDF ,ePUB متداولترین شکل کتب الکترونیک هستند. تحول دیجیتال بر روی زنجیره تامین پایدار صنعت کتاب و مدل درآمدی آن اثرگذار بوده است.رقبای جدید مانند اپل و گوگل وارد این بازار شده و به عنوان رقبای ثابتی خود را معرفی کرده اند. توسعه زنجیره تامین دیجیتال ابتدااز تغییر به سمت کسب و کار مشتری نهایی و فروش مستقیم نشات گرفته است. در ابتدا کتب الکترونیک و کتابخوان الکترونیک به صورت واضح نقش ناشران عمده بازار را تغییر نخواهد داد.آنها به جستجو،ادغام ،فیلتر،پردازش و توزیع محتوی ادامه خواهند داد.تحول الکترونیک کتب کاغذی را از بین نمی برداما فرمت های جدید با مسئولیت ها و فرصت های جدید برای ناشران فراهم خواهد آورد.همچنین فضای دیجیتال مانند app ها و کتب الکترونیک خاص که شامل ویدیو وموسیقی هستند درهایی را به سوی منابع درآمدی جدید باز می کنند که با کتاب های چاپی قابل حصول نیست. نقش واسطه ها در زنجیره تامین در محیط دیجیتال و ورود نشر الکترونیک باز تعریف می شود.فرایند های تولید و توزیع برای کتب الکترونیک با کتاب های چاپی قابل قیاس نیست.درست است که وظایف سنتی به صورت موازی ادامه پیدا می کند اما به شدت باز تعریف و جایگزین می گردند. این مسئله به دلیل فعالیت هایی مانند حمل و نقل و انبار کتب چاپی است که به طور واضح در کتب دیجیتال کمرنگ می شود.برای پر کردن این شکاف تعداد زیادی از خدمات مانند ایجاد پلتفرم کتاب الکترونیک،مدیریت پرداخت ها،عرضه تبدیل دیجیتال و ایجاد سیستم محتوای دیجیتال می تواند توسط واسطه ها فراهم شود.اما آنها تنها نیستند بلکه شرکت های اینترنت بین المللی که می تواند عملیات توزیع را مدیریت کند،فضا را رقابتی تر کرده اند.

چالش ها

ابوالحسن مختاباد، روزنامه نگار و کارشناس حوزه کتاب، در همین رابطه در اظهارنظری می گوید: شکل کنونی کپی رایت در ایران، قانون حقوق مولف و مصنف است که در سال 1348 تصویب شد و متمم آن که در سال 1352 به وجود آمده است؛ در این قانون پیش بینی وضعیت امروز نشر در ایران نشده و این قانون با پیشرفت های تکنولوژیک و فرهنگی امروز هماهنگ نیست. رییس هیات مدیره مجمع ناشران الکترونیک گفت: عمده کسانی که در حوزه الکترونیک فعالیت می کنند صرفاً با گزینه نشر الکترونیک مشغول به کار هستند و به ندرت در دو حوزه سنتی و الکترونیک فعالیت می کنند. محمد امین طالب شهرستانی نیز، دو هفته پیش در گفت وگو با ایسنا اظهار داشته بود: با اشاره به پیش نویس سند ملی توسعه مطبوعات و بندی که به نشر الکترونیک نگاه گذرا دارد، این بند، دغدغه ای برای حوزه نشر الکترونیک ایجاد نمی کند ولی با توجه به حرکت جهانی، تعرفه های اقتصادی و زمان کوتاهی مصرف به همراه صرفه جویی های بسیار که می توانیم در امر کاغذ داشته باشیم بیش از یک بند به بعد نشر الکترونیک اختصاص پیدا می کند. این فعال حوزه نشر الکترونیک نیز مانند بسیاری از متخصصان این رشته، نبود کپی رایت لازم را از مهم ترین چالش های پیش روی این صنعت نوپا در کشور دانست. در همین حال، یک ماه پیش، غلام رضا گلپایگانی عضو هیات مدیره مجمع ناشران الکترونیک ایران www.IIEP.org نیز با انتقاد از وضعیت نشر الکترونیک در کشور، ضعف های عمده این صنعت را در کشور در دو مقوله: نبود استراتژی مدون و طراحی نظام جامع گسترش نشر الکترونیک و دیگری فقدان مدیریت آگاه و هوشمند در گسترش و هدایت نشر الکترونیک، دانست. به هر حال با این اوصاف، در نمایشگاه ششم نشر الکترونیک که اردیبهشت ماه سال جاری در تهران برگزار شد، بیش از 350 ناشر در این عرصه، با ارایه 1300 محصول شرکت کردند که نسبت به سال های قبل از آن، رشد بسیار خوبی را نشان می دهد. اما استقبال مخاطبان، هنوز قابل قبول نیست. ماده 13 از قانون حمایت از تولیدکنندگان نرم افزار که توسط مجلس ششم به تصویب رسید و توسط مجمع ناشران الکترونیک در اینترنت قابل مشاهده است می گوید: هر کس ریالی حقوق مورد حمایت از این قانون را نقض کند، علاوه بر جبران خسارت، به حبس از سه ماه و یک روز تا 6 ماه و جزای نقدی از 10 تا 50 میلیون ریال محکوم می شود. با این توصیف، هرگاه یک کتاب چند هزار صفحه ای که نسخه الکترونیکی آن منتشر و در یک سی دی قفل دار در اختیار عموم قرار گرفته است، فک قفل الکترونیکی می شود، ناشری که این CD را به تعداد 2000 نسخه و هر نسخه به میزان 10 هزار تومان قیمت گذاری کرده است، در واقع، با انتشار نسخه قفل شکسته کتاب مذکور در بازار و حتی بر روی سایت های اینترنتی فارسی (که معمولاً به هیچ قانونی پایبند نیستند)، هر کس از نسخه قفل شکسته کتاب باخبر شود، دیگری به دنبال نسخه اصلی ORGINAL نمی رود. با این حال، حداقل ضرر فروشنده، نیمی از بیست هزار ضربدر ده هزار یعنی 20 میلیون تومان است. در این جا این پرسش مطرح می شود که چگونه می توان فرد یا افراد خاطی اصلی و فرعی را یافت و با آنها برخورد کرد تا مجرم شناخته شوند؟ چه ضمانت قانونی وجود دارد؟ ضرر مادی و معنوی یک ناشر شکست خورده در زمینه نشر الکترونیک، با 10 تا 50 میلیون خسارتی که به او وارد شده است، قابل جبران نیست. این مسیله ای است که قانونگذاران کشور باید به آن توجه کنند و در تنظیم میزان حکم، سقفی را رعایت کنند که این سقف، یک حالت بازدارنده داشته باشد.

ارزش های افزوده نشر کتاب در محیط وب

فرآیندهایی که ارزشهای جدیدی به نشر کتاب در محیط وب می‌افزایند، عبارت‌اند از:

دسترسی همزمان به نسخه‌ای واحد از کتاب الکترونیکی

محیط وب این امکان را در اختیار ناشران و نویسندگان قرار می‌دهد تا بتوانند نسخه‌ای واحد از کتاب های خود را به طور همزمان در دسترس تعداد بی‌شماری از خوانندگان قرار دهند و بدین ترتیب در هزینه‌های گزاف چاپ، صحافی، و توزیع کتاب با شمارگان بالا صرفه‌جویی کنند. به تعبیر دیگر، فقط کافی است یک نسخه از کتاب تولید شود و در محیط وب در دسترس قرار گیرد، بدین ترتیب همه خوانندگان قادر خواهند بود به طور همزمان کتاب مورد نظر را مطالعه کنند. بدیهی است که این خود یکی از مهم‌ترین ارزش های افزوده محیط وب نسبت به کتابهای چاپی است. در دنیای چاپ باید برای هر خواننده، یک کتاب تولید شود که منجر به افزایش هزینه‌های انتشار می‌شود. اهمیت این موضوع هنگامی آشکار می‌شود که ناشری توانایی مالی برای چاپ یک اثر با مخاطبان کم را نداشته باشد. این موضوع به‌ویژه در خصوص انتشار کتاب های تخصصی در کشور ما بیشتر به چشم می‌خورد، زیرا تعداد بسیار کمی از خوانندگان ممکن است آنها را خریداری کنند. محیط وب این امکان را به ناشران می‌دهد تا با کم‌ترین هزینه ممکن، چنین منابعی را به صورت الکترونیکی در دسترس تعداد بی‌شماری از خوانندگان قرار دهند.

افزودن اطلاعات چند رسانه‌ای

محیط وب، این امکان را می‌دهد تا به راحتی علاوه بر متن، صوت، تصویر، و ویدئو نیز در کتاب های الکترونیکی گنجانده شود. در دنیای چاپی فقط می‌توان عکس های رنگی یا سیاه و سفید را به کتاب اضافه کرد و امکان استفاده از صوت، انیمیشن، و ویدئو به عنوان بخشی از کتاب و یا اطلاعات تکمیلی به منظور تفهیم هر چه بهتر مفاهیم وجود ندارد. چنین رویکردی امروزه، به ویژه در برخی دایرة‌المعارف ها، و فرهنگ های موجود در محیط وب دیده می‌شود. تلفظ صحیح کلمات، استفاده از موسیقی، کلام، انیمیشن، و ویدئو برای تشریح مفاهیم نوشتاری در کتاب های الکترونیکی به ویژه کتاب های کودکان از اهمیت بسزایی برخوردار است. محیط وب علاوه بر اینکه امکان افزودن اطلاعات چند رسانه‌ای را به قالب های مختلف می‌دهد، محدودیت اشغال فضای زیاد از حافظه را در دیسک‌های فشرده ندارد.

امکانات جستجوی اطلاعات

از طریق دیجیتالی کردن متن یک کتاب، می‌توان امکانات جستجوی مختلفی را برای کاوش یک یا چند کلیدواژه در متن کامل کتاب و یا در فصل و صفحه‌ای مشخص پیش‌ بینی کرد. اگر چه، تنها نمایه چاپی در انتهای کتاب برای دسترسی به موضوعات مورد نظر بسیار ارزشمند است، ولی تهیه نمایه مناسب و کارآمد نیاز به صرف هزینه از سوی ناشر و بهره‌گیری از نمایه‌سازان متخصص و حرفه‌ای دارد. ناشران می‌توانند از یک برنامه جستجو که از خصوصیات و امکانات کاوش مناسب برخوردار باشد، به عنوان ابزار جایگزین نمایه کتاب برای جستجوی اطلاعات در کتاب های الکترونیکی استفاده کنند.

انعطاف‌ پذیری بیشتر برای اصلاح و یا انتشار ویرایش جدید

محیط وب به ناشران و نویسندگان امکان می‌دهد تا به سرعت، حتی چند هفته پس از انتشار یک کتاب به اصلاح یا انتشار ویرایش های جدید اثر مورد نظر بپردازند. انجام چنین فرایندی در محیط الکترونیکی بسیار سریع و کم هزینه است، زیرا در بیشتر مواقع بخش کمی از کتاب بازنگری می‌شود. این در حالی است که در کتابهای چاپی باید حتی برای اصلاح یک صفحه، همه کتاب را مجدداً به چاپ رساند که خود هزینه زیادی برای ناشر در پی ‌دارد یکی دیگر از ارزش های افزوده محیط وب برای نشر کتاب، ارائه ویرایش جدیدی از یک کتاب قبل از انتشار نسخه چاپی و توزیع آن در بازار نشر است. در واقع، از آنجایی که فرایند چاپ، آماده‌سازی، و توزیع کتاب های چاپی بسیار زمان بر است، از طریق قرار دادن نسخه‌ای از کتاب در محیط وب می‌توان به سرعت ویرایش جدید را در دسترس خوانندگان مشتاق قرار داد.

مهم‌ترین مزایای نشر کتاب در محیط وب از نظر ناشران

کاهش هزینه‌های تولید و چاپ کتاب

انتشار فقط یک نسخه از کتاب های الکترونیکی در محیط وب و دسترسی همزمان همه خوانندگان به آن، موجب می‌شود تا برخلاف کتاب های چاپی نیاز به انتشار شمارگانی بالا از یک کتاب نباشد. البته تهیه و قراردادن یک کتاب الکترونیکی در محیط وب دارای هزینه‌های جانبی برای ناشران نظیر ثبت حوزه، خرید فضا در محیط وب، طراحی گرافیکی، حفظ و نگه‌داری سایت، نوشتن برنامه جستجو و پایگاه اطلاعاتی، ورود اطلاعات، خرید تجهیزات کامپیوتری و شبکه، و موارد دیگر است، ولی بسیاری از امکانات و تجهیزات فوق می‌توانند در نشر کتابهای الکترونیکی دیگر نیز استفاده شوند و در واقع فقط یک بار ناشر هزینه شوند.

عدم نیاز به فضای فیزیکی برای انبار‌کردن کتاب

یکی از مشکلاتی که ممکن است ناشران با آن روبه‌رو شوند، انبارکردن کتاب ها قبل از توزیع و نیز نگه داری نسخه‌های اضافی است. نشر کتاب در قالب الکترونیکی نیاز به فضای فیزیکی برای انبارکردن کتاب ندارد، زیرا همه اطلاعات در قالب دیجیتال ذخیره می‌شود. علاوه بر این، اگر محیط نگه ‌داری کتابها از شرایط مناسبی نظیر رطوبت‌، گرما، نور و جز آن برخوردار نباشد، به نسخ چاپی به مرور زمان آسیب خواهد رسید. ولی کیفیت اطلاعات دیجیتال همواره یکسان می‌ماند.

عدم نیاز به توزیع و ارسال کتاب به نقاط دیگر

یکی از مشکلاتی که ناشران به ویژه در کشور ما با آن روبه‌رو هستند، عدم توزیع سریع، مناسب و کم هزینه کتاب ها در شهرهای مختلف است. کتابهای الکترونیکی نیاز به توزیع و یا ارسال به نقاط دیگر ندارند، اما باید به نحو مناسبی خوانندگان را از انتشار آنها مطلع ساخت. چنین فرایندی می‌تواند از طریق مطبوعات، سایت وب، پست الکترونیکی، و تبلیغات چاپی انجام شود. به تعبیر دیگر کتاب های الکترونیکی را نمی‌توان در پشت ویترین کتاب فروشی ها نمایش داد.

عدم‌برگشت کتاب از سوی کتاب‌ فروشان به دلایل مختلف

از آنجا که تنها یک نسخه از کتاب الکترونیکی تولید می‌شود و در محیط وب در دسترس قرار می‌گیرد، ناشران هیچ‌گاه با مشکل برگشت کتاب از سوی کتاب‌ فروشان و توزیع‌کنندگان روبه‌رو نخواهند شد.

جلوگیری از تمام‌شدن نسخه‌های چاپی

یکی از مشکلاتی که خوانندگان به ویژه برای خرید کتابهای مرجع‌ پر استفاده و کمیاب با آن رو‌به‌رو هستند، دسترسی به آثاری است که همه نسخه‌های چاپی آنها در بازار نشر به فروش رفته و ناشر به دلایل مختلف دیگر اقدام به انتشار چاپ های جدید از آن نکرده است. به این گونه کتاب ها اصطلاحاً کتاب های خارج از چاپ می‌‌گویند. نشر کتاب در محیط وب این فرصت را به ناشران می‌دهد که هیچ‌گاه با مشکل به اتمام رسیدن نسخه‌های چاپی روبه‌رو نشوند و خوانندگان همواره بتوانند برای خرید کتاب مورد نظر اقدام کنند.

محدودیت های نشر کتاب در محیط وب

دسترسی به خط اینترنت و کامپیوتر

یکی از محدودیت هایی که خوانندگان برای دسترسی به کتاب های الکترونیکی در وب با آن مواجه هستند، دسترسی به خط اینترنت و به‌ویژه کامپیوتر است. در واقع بسیاری از خوانندگان به‌ویژه در کشورهای در حال رشد دارای امکانات فوق نیستند و همین امر سبب شده است تا ناشران کتاب های الکترونیکی، بخش عظیمی از خوانندگان بالقوه خود را از دست بدهند. با این وجود در طی سال های اخیر، کاهش روزافزون قیمت کامپیوتر و هزینه اتصال به اینترنت، روزنه‌های امیدی را به روی ناشران کتاب های الکترونیکی گشوده است.

حق‌مؤلف و کتاب های الکترونیکی

مسائل مربوط به حق مؤلف کتاب های الکترونیکی حتی از کتاب های چاپی چه برای ناشران و چه برای نویسندگان، بسیار پیچیده‌تر و مشکل‌سازتر است. استفاده غیرمجاز از کتاب های الکترونیکی و سهولت کم و زیاد کردن تمام یا بخشی از آنها، ناشران و نویسندگان را با مشکلاتی مواجه ساخته است. در واقع ذخیره، تکثیر، تغییر، و ارسال الکترونیکی متون و تصاویر کتاب های الکترونیکی در بسیاری موارد به سادگی صورت می‌گیرد. حتی در کشورهای پیشتاز در نشر الکترونیکی هنوز موضوع حق مؤلف کتاب های الکترونیکی حل نشده است و ناشران و نویسندگان با دیده تردید به این موضوع می‌نگرند. موضوع حق مؤلف و مالکیت معنوی نشر کتاب در محیط وب را می‌توان یکی از مهم‌ترین چالش ها و موانع بر سر راه انتشار این گونه آثار در قالب الکترونیکی به شمار آورد، زیرا که از جنبه‌های فناورانه، نشر الکترونیکی پیچیده‌تر است و نیاز به سیاست‌گذاری کلان در سطوح ملی و یا بین‌المللی دارد.

چگونگی فروش کتاب های الکترونیکی

این سؤال مطرح است که چگونه می‌توان کتاب های الکترونیکی را از طریق وب به فروش رساند. نحوه پرداخت هزینه کتاب توسط خوانندگان، ارائه " کلمه عبور" برای مشاهده کتاب و حفظ مالکیت آن، و استفاده از کارت های اعتباری برای پرداخت هزینه کتاب از جمله مشکلات به شمار می‌آیند.

مشکلات مربوط به خواندن کتاب های الکترونیکی در محیط وب

خواندن متن کتاب بر روی صفحه نمایش کامپیوتر نسبت به رسانه‌های چاپی دشوارتر است. تجربه ثابت کرده است که چشم انسان هنگام خواندن بر روی صفحه کامپیوتر زودتر از رسانه‌های چاپی خسته می‌شود و خواننده نمی‌تواند نظیر کتاب های چاپی تمرکز لازم را داشته باشد. پایین و بالا بردن صفحه نمایش کامپیوتر نیز برای دنبال کردن متن کتاب نسبت به ورق زدن یک صفحه از کتاب چاپی مشکل‌تر است و چشم انسان در بسیاری از موارد مطالب را گم می‌کند.

مزایای نشر الکترونیک

- هزینه انتشار پایین

- زمان کم برای تکثیر اثر

- سرعت انتشار و توزیع بالا

- امکان دریافت سریع نقدها و بازخورد

- امکان دسترسی از نقاط دور

- امکان دریافت مجدد اثر در صورت از دست رفتن آن

- امکانپذیری پیشبینی و گنجاندن ابزارهای کاوش سریع در اثر

- امکان طبقه بندی براساس نظر خواننده

معایب نشر الکترونیک

- سهولت کپی برداری غیر مجاز و عدم رعایت قانون کپی رایت (حفظ حقوق مادی و معنوی صاحب اثر)

- عدم دسترسی عموم به ابزارهای واسطه (همانند رایانه)

- عدم اطلاعات کافی کلیه مخاطبان از روش استفاده از نشریات الکترونیکی

استراتژ یهای تولید و بازاریابی ناشران برای تولید و عرضه کتاب دیجیتال

امروزه ما شاهد تحول در صنعت نشر کتاب هستیم. پیش از این، نویسندگان نوشته های خود را به امید چاپ به مؤسس ههای انتشاراتی می سپردند. رد خیل عظیم نوشت هها هم تصویر آشنایی است. در مد لهای سنتی کسب و کار نشر، ناشران نویسندگان و نوشت ههای بسیاری را غربال کرده و آ نهایی را انتخاب میکردند که بیشترین احتمال رسیدن به حداقلهای فروش را داشتند. چون ویرایش، طراحی، چاپ، تبلیغ، و توزیع کتاب هزینه بر است، کتا بهای زیادی هرگز فرصت انتشارنمی یافتند. ناشران به شدت به کتابهایی علاقه مند بودند که بتوانند آنها را در تیتراژ بالا برای فروش مخاطبان پر شمار تولید کنند. اما لولو دات کام مدل رایج صنعت نشر کتاب را تغییر داد. از طریق لولودات کام همه می توانند کتابهایشان را منتشر کنند. در این مدل، نویسندگان غیر حرفه ای و آماتور امکان چاپ و توزیع کارهای خود را در یک بازار آنلاین می یابند. در واقع، موانع ورود به بازار از بین رفته است. لول دات کام پلتفرمی است ک نویسندگان از طریق آن با خوانندگانی که گاهی شاید به پنجاه نفر هم نرسد ارتباز برقرار می کنند. کتابها فقط در پاسخ به سفارشهای واقعی چاپ می شوند. دیگر شکست در فروش معنایی ندارد. (شکل زیر)

بنابراین، می توان با بررسی دقیق تر بخش های مختلف مدل کسب و کار به تودین مدلهای کسب و کار گوناگون برای محیط واقعی پرداخت. مثلا خود کتاب "خلق مدل کسب و کار" قصه ای شنیدنی دارد. در سال 2004 ، الکساندر استروالدر به همراه پروفسور ایو پیگنیور بر تز دکتری خود، با عنوان نوآوری در مدل کسب و کار، در دانشگاه اچ. ای. سی. لوزان سوئیس کار می کرد. دو سال بعد، استروالدر رویکرد به کار رفته شده در رسالة خود را در وبلاگ مدل کسب و کار خود قرار داد. این رویکرد در سراسر جهان و در شرکتهایی مانند تری ام، اریکسون، دلویت، و تلنور مورد استفاده قرار گرفت. در یکی از کارگاههایی که الکساندر در هلند داشت فردی پرسید چرا کتابی که مکمل آموخت ههای کارگاه باشد وجود ندارد؟ به همین دلیل الکساندر و استادش به تولید کتابی در این زمینه علاقه مند شدند. اما چالش اساسی اینجاست: در بازاری که هر سال تعداد بیشماری کتاب استراتژی و مدیریت منتشر می شود چگونه می توان متمایز و برجسته شد؟

آ نها پاسخ را در مدل نوآورانه کسب و کار کتاب جستجو کردند. در ابتدا، ناشران سنتی را رها کرده وا ز پلتفرم آنلاینی که برای اشترا ک گذاری نوشت ههایشان استفاده می کردند به منزلة کانونی برای تعاملاتشان استفاده کردند. افراد میتوانستند با پرداخت حق عضویت به این پلتفرم بپیوندند. این مبلغ ابتدا 24 دلار بود و تا 243 دلار هم افزایش یافت. به این ترتیب، این دو یک جریان درآمدزای نوآورانه برای تأمین مالی تولید کتاب، پیش از تولید آن، فراهم کردند. تصاویر نقش مهمی در خلق این کتاب داشت و محتوای آن با تمرینها و نکاتی که از برگزاری کارگا ههای آموزشی متنوع به دست آمده بود تکمیل شد. خلق مدل کسب و کار کتابی است که در لوزان سوئیس نوشته، در لندن انگلستان طراحی، در پورتلند امریکا عکاسی، و در آمستردام هلند تولید شده است.

شخصی که در یکی از کارگاهها درخواست کتابی برای خلق مدل کسب و کار کرده بود پاتریک فان در پیجل نام داشت. پاتریک به همراه الکساندر و ایو هسته اولیه خلق کتاب را تشکیل دادند. آنها مرکز تعاملات آنلاین را راه اندازی کردند تا با کمک حرفه ای ها این کتاب را خلق کنند. اندکی بعد آلن اسمیت مدیر خلاق شرکت موومنت، نیز به این پروژه پیوست. تیم کلارک، یکی از اعضای مرکز تعاملات آنلاین، نیز به پروژه اضافه شد تا کار ویرایش را به عهده بگیرد. شرکت جم، که از تفکر تصویری برای حل مسائل کسب و کار استفاده میکرد، هم به گروه اضافه شد. یک چرخه کاری برای ارائة نکات و ایده های تازه و بکر به مرکز تعاملات آنلاین و دریافت بازخورد از آن تعریف شد. شیوه نگارش کتاب روشن شد. محتوا، طرا حها، تصاویر، و ساختار به طور کامل از سوی اعضای کانون تعاملات آنلاین در سراسر دنیا به اشتراک گذاشته شد و نظریات دریافت شد. تیم اصلی به همه نظریات پاسخ دادند و بازخوردها در فرایند ایجاد کتاب مورد استفاده قرار گرفت. یک معرفی آزمایشی از کتاب در آمستردام هلند ترتیب داده شد. اعضای مرکز تعاملات آنلاین، به صورت حضوری، برای اولین بار با یکدیگر ملاقات کردند. آ نها تجارب خود در زمینة نوآوری در مدل کسب و کار را با یکدیگر به اشتراک گذاشتند. ترسیم مد لهای کسب و کار شرکت کنندگان از سوی شرکت جم، به تمرین اصلی آن روز تبدیل شد. دویست نمونه از نسخه های محدود ویژه از کتابِ در حال تکمیل برای چاپ ارسال شد. سرانجام پس از چندین بار اصلاح، نسخة اولیة کتابِ چاپی آماده شد. واکنش بازار به این کتاب رضایت بخش بود. چاپ اول آن، با تیراژ پنج هزار نسخه، بدون هیچ هزینه ای برای بازاریابی و بدون پشتیبانیِ ناشری پرسابقه، در مدت دو ماه، به فروش رفت. خبرهای این کتاب فقط از طریق تبلیغات دهان به دهان، وبلا گها، و بسایتها، ایمیل و توییتر پخش شد. ملاقاتهای محلی خوانندگان و دنبال کنندگان مرکز تعاملات آنلاین هم، به طور خودجوش، برای بحث و تبادل نظر درباره محتوای کتاب خلق مدل کسب و کار راه افتاد. در ادامه، تابلوی طراحی کتاب خلق مدل کسب و کار ترسیم شده است. (شکل زیر)

راهکارها

راهکارهای بسیاری فراروی نشر الکترونیک در ایران است که بازگشت به تصحیح آرایش دکترین نشر الکترونیک در کشور، تا حدی، به این مولفه ها وابسته است. همانطور که در ابتدای مطلب به 4 متغیر در گسترش نشر الکترونیک در کشورهای مترقی اشاره کردیم، در پایان نیز باید متذکر شویم که پیشبرد نشر الکترونیک را باید در تغییر در دگردیسی فراگیر حاکم بر وضعیت نشر سنتی و کتابخوانی کنونی مردم جست وجو کرد. تا زمانی که همه به کتاب، همه به درک بهره وری و ارزش افزوده کتاب در ارتقای سطح آگاهی پی نبرند، بی شک سبد ماهانه خرید خانوار، برای کتاب، بهایی در نظر نمی گیرد. حال این کتاب الکترونیکی باشد، یا غیرالکترونیکی. از نگاهی دیگر، رفتار درون سازمانی و برون سازمانی ناشران، وقتی در جهت صحیح هدایت می شود که حمایت های مادی و معنوی دولت نیز در این بستر فراهم شده باشد. وقتی دولت، با یارانه های خاص، نسبت به ایجاد ابزارهای تولید محتوا در فرمت های مختلف را به ناشران کشور تقدیم کند و فضا برای حرکت برای واجدان شرایط مهیا باشد، اقبال عمومی متخصصان این صنعت، جان دوباره ای خواهد یافت. با وجود آنکه سایت های معروفی مثل: www.nasherin.com، www.iranfarhang.com، www.iiketab.com در ایران، سال ها است که فعالیت می کنند، اما نسخه های کتب فارسی خوبی که در فرمت الکترونیک در اختیار قرار دارد، حتی در این سایت ها نیز به 100 عنوان برای فروش نمی رسد. شاید برای استارت مسیله نشر الکترونیک در کشور، بهتر است از ابتدای راهی که باید شروع کرد و بر اساس بومی سازی این شرایط در کشور عمل کنیم. پیشنهاد می شود تا وزارت ارشاد www.ershad.gov.ir، با راه اندازی یک پورتال اینترنتی قوی، اسکن چند صفحه از کتبی که هر ماهه منتشر و در اختیار کتابخانه ملی ایران قرار می گیرد، در سایت منتشر کند و با ارایه تسهیلاتی به واجدان شرایط، از آنها بخواهد تا محصولات خود را با تخفیف به مراکز فروشنده نسخه های الکترونیکی کتاب عرضه کنند. این که ارزش نشر الکترونیک در توسعه آموزش الکترونیک و حتی تجارت الکترونیک چقدر است، بر کسی پوشیده نیست. اما امیدواریم، در سال جدید تحصیلی، در این مسیله شاهد پیشرفت های قابل قبولی باشیم.

منابع

1. علی محمد آقازمانی، 6188 جوان امروز، یک شنبه 26 مهر 1388.

2. ویکی پدیا

3.مروری بر چالش های کتاب الکترونیک در صنعت نشر در حوزه دیجیتال سازی محصولات-میثم شاوردی

4.daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=نشر+الکترونیکی

5. فصلنامه تحلیلی پژوهشی کتاب مهر - رضا قربانی - مد لهای کسب و کار جدید در صنعت نشر دیجیتال، چالشها و فرصتهای پیش رو